Besprekingen 2013 - 2014 Deel 3
Oorlog en Terpentijn - Stefan Hertmans
Korte inhoud
De schrijver heeft jaren geleden een deel schriften gevonden waarin zijn grootvader, die ooit in de 1e wereldoorlog vocht, over zijn leven heeft geschreven. Naar aanleiding van de 100-jarige herdenking van die WOI besluit Hertmans het leven van zijn grootvader te vertellen en gaat hij op zoek naar plaatsen die een belangrijke plaats in die zijn leven innamen.
Bespreking
Zeg in het kort wat jullie van het boek vonden en geef eerste punten.
Lili: ik heb een dubbel gevoel over dit boek. Er staan erg mooie en zelfs ontroerende stukken in, voornamelijk als de grootvader zelfaan het woord is. Maar sommige andere stukken vond in heel erg saai, met name als de schrijver op zoek gaat naar plaatsen en gebouwen uit het verleden van zijn opa. Veel namedropping ook die niet terzake deed. Dus in het geheel vond ik het geen goed boek - 6,5
Hilde: Ik heb het boek heel erg graag gelezen van het begin tot einde, ook de tweede keer dat ik het las. Ik heb er graag in vertoefd - 9
Els: ook ik vond het contrast erg groot tussen de stukken die over de grootvader zelf gaan en die meer over de schrijver gaan. De plaatsen en gebouwen die hij bezocht vond ik gekunsteld, te ver gezocht en te ver van de verhalen van de grootvader. Dat ergerde me bij het lezen - 6
Belinda: ik kon het boek niet op tijd krijgen in de bibliotheek (nog 17 wachtenden voor mij!) dus ik heb geen tijd genoeg gehad om het helemaal uit te lezen. Ik sloeg daarom de stukken over de oorlog over. Er stonden fijne zinnen in en het was gemakkelijk om te lezen. Maar in zijn geheel vond ik het onderwerp niet boeiend genoeg. Ik geef geen punten omdat ik het boek niet helemaal uitlas.
Veva: Ik vond het heel mooi. Geschiedenis en familiegeschiedenis spreekt mij erg aan. Enkel een lang stuk over de oorlog aan het front heeft me verveeld, het duurde te lang. De taal vond ik mooi. - 8
Is dit een roman, een biografie, een geromantiseerde familiegeschiedenis?
Het is eerder een geromantiseerde familiegeschiedenis, geen echte biografie. Hilde zag vergelijkingen met Austerlitz van W.G. Sebald.
"De grote oorlog is een spiegel van het menselijk onvermogen" (door een klein feit in gang gezet - bracht een kettingreactie teweeg waar niemand nog vat op had) Vind je dit terug in het verhaal van de roman?
Niet echt. Het gaat eerder ondermeer over de invloed die deze oorlog had op een man die gedwongen was hem te ondergaan. Het is ook geen boek over de 1e wereldoorlog maar over de grootvader van de schrijver.
Er wordt "over" Urbain verteld maar hij krijgt ook een eigen stem in het verhaal. Merk je dit in de sfeer, in de vertelstijl, in de woordkeuze?
Als Urbain zelf aan het woord is merk je een soort deftigheid en een oudere taal die wij nu niet meer gebruiken. Voor sommigen was de vertelstijl van grootvader Urbain veel beter dan die van zijn kleinzoon.
Hoe omschrijf je de hoofdfiguur? Wie is hij als mens? Wat zijn zijn drijfveren? Wat doet de oorlog met hem?
Hij was een man die geen emoties liet blijken. Hij onderging erg de invloed van de kerk, de militaire academie en het leger. Plicht was belangrijk voor hem.
Hij was een getormenteerd man vooral door het verlies van zijn eerste en grote liefde die stierf vooraleer zij konden trouwen. Uit plichtsbesef huwt hij dan haar ouder zus. Op vlak van sexualiteit kwam hij hier schijnbaar niet aan zijn trekken. Die was toen in het katholieke milieu enkel op voortplanting gericht. Op oudere leeftijd leken zij toch wel een liefdevol echtpaar.
Hij had psychische problemen maar de oorzaak hiervan wordt niet expliciet vermeld. Zonder twijfel waren die problemen te wijten aan de geweldadige oorlog die hij vier jaar lang meegemaakt heeft. Over de psychische problemen van soldaten uit WOI zijn in de Britse literatuur veel voorbeelden te vinden, o.a. in de boeken van Pat Barker.
Het boek gaat vooral over grootvader als jongen en tot na de oorlog en anderzijds over hoe de schrijver zich zijn grootvader herinnerde.
Is het boek ook een geschiedenisverhaal, een tijdsdocument?
Het is eerder een tijdsdocument.
Urbain evolueert van een gezagsgetrouwe soldaat naar iemand die zich "vragen" stelt. Wat was hiervoor de aanleiding?
Hij was erg gezagsgetrouw maar na de oorlog had hij veel minder ontzag voor de hiërarchie omdat hij te veel met het falen van de legerleiding te maken kreeg, en met de catastrofale gevolgen die dit had voor de gewone soldaten.
Wat is het verschil tussen de roman "Post voor mevrouw Bromley" van Stefan Brijs en "Oorlog en terpentijn"?
Het zijn twee heel verschillende boeken. Het boek van Stefan Brijs is een roman, oppervlakkiger ook dan "Oorlog en Terpentijn", dat gaat over een personage waarvan de schrijver houdt.
Geef enige voorbeelden van wat je mooi vond in het boek en wat je niet goed vond.
Veva: vond de passage grappig maar ook erg waar de schrijver voor zijn verjaardag van zijn grootvader het horloge van diens grootvader krijgt en het dan meteen laat kapotvallen. Tragisch voor de grootvader maar dat realiseert de schrijver zich pas achteraf.
Lili:
Mooi en ontroerend vond ik:
- Als de grootvader als kleine jongen met zijn vader mee mocht als die in de kerk een muurschildering restaureerde.
- Als de vader naar Engeland moet voor zijn werk en hoe dat is voor de jonge Urbain en voor zijn moeder.
- Het overlijden van de vader en het verdriet van de moeder, de invloed hiervan op Urbain
- 1e alinea van pag. 84-85 in het ebook,als de jonge Urbain met een ander de lijmfabriek heeft bezocht. : “... gekoesterd door een schuin en gelig vooravondlicht,alsof iemand een grote lamp op de wereld had gezet om een geheim bij te lichten dat toch niemand wilde zien”
- Urbain over hoe hij zijn vader blijft missen (pagina 99-100 in het ebook en pagina 118 in het boek): "...En mijn verering voor mijn veel te vroeg gestorven vader krijgt nog meer gestalte, en mijn hart knijpt samen als ik zie hoe leifdevol hij de hand van een oude boer heeft bijgekleurd, want elk mens, hoe eenvoudig ook, was voor hem gelijkelijk zijn aandacht waard. En ik mis hem, nu ik stilaan zelf naar het einde toe ga, nog meer dan ik het mijn hele leven lang heb gedaan."
Boeiend
- Beschrijving van de tocht van het leger van de forten van Luik naar de kust via plaatsen die ik ken
- Het feit dat er zoveel dorpen heel vernield werden. Dat wist ik niet waarschijnlijk omdat dit niet in onze omgeving gebeurd is.
Minder goed en zelfs saai vond ik:
- De stukken die over de schrijver zelf gaan.
- Als hij gebouwen en plaatsen bezoekt en beschrijft waar zijn grootvader geweest is: opsommingen en details die niets bijbrengen over de grootvader: in het ebook pagina 62-63 over ijssalon Veneziana "... De bejaarde Gentse componist Louis de Meester, die eerder de moderne school van Schönberg was toegedaan maar verder al even indrukwekkend kon kijken als Peter Benoit, zag ik er nog geregeld zitten tronen, waardig naast zijn veel jongere vrouw, die naar men zei zelf nog dienster was geweest in dat stemmige ijspaleis....De Veneziana... is jammer genoeg in 2006 verdwenen, en ik heb altijd de indruk gehad dat het einde werd ingezet toen patron Nikki Zangrando besloot het interieur te vernieuwen, zijn bruine lambrisering uit te breken... De man, die wel niet letterlijk van Venetiaanse afkomst was maar toch uit de regio Veneto kwam, namelijk uit de buurt van Cortina d'Ampezzo, ....". Of wanneer hij over Urbains liefde voor muziek schrijft en hem dan vergelijkt met Nietzsche die net als Urbain ook niet van Wagner hield (pag. 63 in het e-book)
- De namedropping (op pagina 56 en volgende in het ebook).
Eén voorbeeld: De schrijver haalt aan dat zowel Yeats, Kokoschka, James Joyce, Elmore Leonard, Allen Ginsberg en Ezra Pound ook in Rapallo verbleven hebben, waar Urbain ook ooit naar toe was gegaan. (Al maar goed dat hij niet naar Rome of Parijs was geweest want dan was het boek niet dik genoeg om al de namen van beroemdheden op te sommen die daar ooit waren!) En dan schrijft hij over Ezra Pound: "maar het is zeker dat ik daar op de plek sta waar deze man, met zijn al even blauwe ogen en even koppig karakter als mijn grootvader een ogenblik in eclips komt te staan met de vrome bedevaarder met zijn zwarte borsalino en de zware kei in zijn tas. Ze hebben haast niets gemeen, en ik ga er van uit dat mijn grootvader in zijn lange leven nooit zelfs maar de naam van Pound heeft gehoord. Toch is er iets gemeenschappelijks, moeilijk peilbaar, een vluchtige associatie die wordt ingegeven door de meest onvatbare verwantschap, net zoals ik dat met de kop van Schopenhauer had - iets dat me voor altijd ontsnapt en dat bij andere zeden en gebruiken hoort"
Els: ik heb een paar fragmenten genoteerd die ik niet goed vond: de vergezochte links tussen verleden en heden op pagina 307, 2e alinea over een vliegtuigscrash "niet ver van waar mijn grootvader het naakte meisje in een poel had zien verschijnen". En op pagina 321, 2e alinea: "de dijkweg blijkt nu niet veel meer dan een geliefd parcours voor amateurwielrenners ... steevast in het uniform van deze tijd: spannende outfit, dure sportschoenen, een flitsende valhelm, de dure fiets als een gonzende vogel tussen de zich stalende dijen. De sporter als achterkleinzoon van de soldaat in zijn loodzware kloffie. Zelfde leeftijd, andere planeet."
Ultieme punten: ongewijzigd dus gemiddeld 7,30
Over de schrijver
http://www.stefanhertmans.be/sh/?page_id=344
De lessen van Mevrouw Lohmark - Judith Schalansky
Samenvatting
Aanpassing is alles, weet Inge Lohmark. Per slot van rekening onderwijst ze al meer dan dertig jaar het vak biologie. Ze staat erom bekend dat ze de leerlingen kort kan houden en dat zonder woedeaanvallen of gesmijt met sleutelbossen. Daar is ze trots op. De teugels vieren kan namelijk altijd nog. En als er toch een keer onrust heerst, hoef je alleen maar met je vingernagels over het bord te krassen. Voor de leerlingen is het sowieso het beste hen elk moment te laten voelen dat ze aan haar overgeleverd zijn, in plaats van ze voor te spiegelen dat ze ook maar iets te zeggen hebben. Niemand heeft een keus. Je hebt de teeltkeus en dat was het dan. Als Inge gevoelens begint te ontwikkelen voor een leerlinge uit de derde klas die de gebruikelijke haat-liefdeverhouding voor de jeugd overstijgen raakt haar `biologistische wereldbeeld aan het wankelen. Schalansky schetst trefzeker en met veel vaart en humor - vooral humor! - de wedervaardigheden van Inge Lohmark in haar laatste jaren als docent, en noteert fijntjes de barstjes die haar zo zorgvuldig gecultiveerde ijzeren uitstraling begint te vertonen.
Bespreking
Geef in drie steekwoorden of één zin (en niet meer) de inhoud of sfeer van het boek weer. Niet je mening.
Zwarte humor, cynisme – feilloze beschrijving – overgang van sarcasme naar tragedie – waarheidsgetrouw
Opbouw. Hoe zit de tekst in elkaar? Zijn er delen, hoofdstukken met of zonder titel,
fragmenten, andere onderbrekingen?
Judith Schalansky schrijft ergens naar toe. Er wordt een anticlimax opgebouwd.
Het boek is onderverdeeld in drie delen die telkens de drie dagen uit het leven van de hoofdpersoon beschrijven waarover in dit boek geschreven wordt.
Tijd. In welke tijdsperiode (historisch) speelt het verhaalgebeuren zich af?
Is het wel of niet chronologisch?
Zijn er flashbacks en/of flashforwards?
Wat is de vertelde tijd (de tijd die de gebeurtenissen innemen)?
Wat is de verteltijd (de tijd die het kost om de gebeurtenissen te vertellen in pagina's of hoofdstukken)?
Het verhaal speelt zich af nà de Wende, nà de val van de Berlijnse muur, maar niet lang er na. Het beslaat maar drie dagen.
Het verhaal wordt chronologisch verteld met flash backs. Er zijn drie periodes – de drie delen van het boek: op 1 september, half november en Pasen in het daaropvolgende jaar.
Er worden sprongen in de tijd gemaakt. Zijn het flash backs? De gedachten van mevrouw Schalansky dwalen af naar het verleden. Volgens het Lexicon van Literaire termen is een flash back een verteltechniek die het chronologische verloop van een verhaal doorbreekt door het inlassen van stukjes verleden. De manier waarop dit verleden wordt opgeroepen kan sterk verschillen: bericht, gesprek, herinnering in gedachten, dromen, brief… In dit geval gaat het om een herinnering in gedachten. Dus wel degelijk flash backs.
Plaats en ruimte. In welke omgeving/plaats speelt het verhaal zich af?
Is dit functioneel? (bijv. sfeertekening, thema versterken, werkelijkheidskarakter
verhogen).Verhalen spelen zich af op een bepaalde plaats. Deze plaats vloeit meestal
voort uit de handeling, maar soms wordt ze om een bepaalde reden gekozen en versterkt ze de handeling.
Het grootste deel van het verhaal speelt zich af in de school. Ook het landschap wordt even vermeld: het onkruid dat er groeit. Net als mevrouw Lohmark zijn de beschrijvingen heel biologisch gericht. Hoe de plaatsen omschreven worden is belangrijk voor het belangrijk voor het verhaal. Hier wordt de nadruk gelegd op de teloorgang, de achteruitgang. Alles is om zeep lijkt het wel.
Perspectief en verteller. Vanuit wiens gezichtspunt wordt het verhaal verteld en
worden gebeurtenissen gezien?
Vaak hangt het perspectief nauw samen met de verteller van het verhaal. Er zijn verschillende soorten vertellers, zoals de ik-verteller, de onzichtbare verteller, de personale verteller en de alwetende verteller.
Het perspectief. In het algemeen zijn er met betrekking tot het perspectief twee
mogelijkheden. Bij een roman die geschreven is in de derde persoon, zeg je dat het
perspectief bij de hij- of zij-figuur ligt. Bij een verhaal dat in de eerste persoon is
geschreven, ligt het perspectief bij de ik-figuur. Perspectief wordt ook wel focalisatie
genoemd.
Alles wordt beschreven vanuit het gezichtspunt van mevrouw Lohmark. Het wordt echter niet in de ik-vorm verteld, een personale verteller. “Zij” in plaats van “ik” past ook beter bij haar persoon. Het lijkt wel of er iemand naast haar loopt en in haar hoofd kijkt.
Voor mevrouw Lohmark is de mens een onderdeel van de biologie en dus niet meer dan een plant of een dier. Maar is de mens meer dan dat? Dat is de vraag.
Het boek heet in het Duits, het origineel: Der hals der Giraffe. Op blz 203 vertelt ze
hierover. Dan vindt er een belangrijke gebeurtenis plaats. Ze wordt uit de klas
gehaald en haar wordt verteld dat ze niet functioneert. Ook dat het consequenties zal
hebben. Ze denkt zelf: Dit was het einde. Op blz 208 gaat ze weer verder met het
verhaal over de giraffen.
Judith kan zelf wel leven met de titel. Adriaan van Dis legt uit dat er voor een andere
titel is gekozen, omdat er al een soortgelijke titel bestond. Wat vind jij hiervan?
De Duitse titel geeft dan beter weer hoe de hoofdpersoon in het leven staat. De biologie is voor haar een vlucht uit het echte leven. Alles wat er in haar leven gebeurt tracht ze weg te stoppen door zich te focussen op de biologie.
Personages.
Een type is een personage waarvan ofwel slechts één karaktertrek is gegeven
ofwel de karaktertrekken tot karikatuur zijn gemaakt.
Een vlak karakter is een personage waarvan we weinig weten, meestal omdat het
een bijfiguur is. De schrijver geeft hoogstens wat globale karaktertrekken, omdat meer voor het verhaal niet nodig is.
Een rond karakter echter is een personage dat we door en door lijken te kennen als
het boek uit is. Zijn goede en slechte kanten komen aan de orde, zijn gewoonten en
liefhebberijen, zijn opvattingen en gevoelens.
Wie is/zijn ‘rond karakter’? Wie is/zijn ‘vlak karakter’? Wie is/zijn een ‘type’?
De personages worden meer als karikaturen weergegeven, zowel de leerlingen in de school als de collega’s van mevrouw Lohmark. Zij zelf is geen karikatuur. Niet iedereen is het er mee eens dat zij een rond karakter is. Voor hen is ook zij karikaturaal, eerder een type, heeft ze geen diepgang. Voor anderen heeft ze die diepgang wel. Ze is iemand die haar gevoelens verstopt, ze niet onder ogen wil zien. Ze kan de problemen niet aan en verstopt zich achter haar vak. Ze is erg beperkt op emotioneel vlak. Maar stilaan komen er barsten in de muur die ze rondom zich heeft opgebouwd. De problemen blijven zich aan haar opdringen, hoezeer ze ook haar best doet om zich op biologie te concentreren.
Motief en thema
Een motief in literatuur is een herhaaldelijk terugkerend element. We herkennen het
omdat het ook in andere verhalen voorkomt (bijv. driehoeksverhoudingen,
generatieconflicten) of omdat het binnen hetzelfde verhaal meermalen voorkomt
(bijv. een voorwerp, een lied, een kleur, een bepaalde handeling, een gevoel).
herhaling is essentieel.
Het thema in een werk is een algemene gedachte ('onderliggende gedachte') die het
eigenlijke onderwerp van dat verhaal vormt. Een zo kort mogelijke omschrijving (in
één of twee zinnen) van waar een verhaal eigenlijk over gaat, in algemene
bewoordingen (bijv. 'zoeken naar eigen identiteit'). Het is iets waar bijna iedereen
mee te maken heeft, een 'algemene waarheid' dus.Het thema wordt ook wel
hoofdmotief genoemd.
NB: een verhaal heeft vele motieven, meestal maar één thema.
Wat zijn is het motief en thema in dit boek?
Motieven: aanpassen, veranderingen
Thema: onmacht om aan te passen, gebrek aan flexibiliteit, teloorgang
Metaforen: het door haar opgeworpen schild of muur brokkelt stilaan af zoals ook de Muur in Berlijn.
Ik vind dat mevrouw Lohmark een totaal gebrek aan mededogen en
inlevingsvermogen heeft (Ellen/Claudia). Soms zelfs gemene karaktertrekken
(pag. 135 bloedgroep/162 Wie geen schaamtegevoel had, kreeg ook geen kinderen.
Eigen schuld, dikke bult). Wat vind jij hiervan?
Haar moeder beschrijft ze als een vrouw ‘zonder gevoel’ (pag. 123). Denk je dat hier een relatie ligt? Of is mevrouw Lohmark grotendeels een product van haar omgeving? Wat weegt zwaarder denk je?
Wat is jouw gevoel ten opzichte van mevrouw Lohmark? Adriaan van Dis is toch van haar gaan houden. Heb jij dat ook?
Mevrouw Lohmark wordt beschreven als gemeen, wreed, gevoelloos. Hoe wordt iemand zo? Dat kan zowel met de omgeving te maken hebben, in dit geval de liefdeloze moeder van de hoofdpersoon die als een vrouw zonder gevoel wordt beschreven. Het kan ook te maken hebben met de aard van de persoon zelf. Opvoeding alleen bepaalt een mens niet. Ieder mens is anders en reageert op zijn manier op een bepaalde situatie.
Mevrouw Lohmark komt uit een systeem waar je zelf geen keuzes moet maken en dat was voor haar de ideale wereld. Alles werd voor iedereen beslist en je moest alleen maar volgen. Niet nadenken. Nu dat alles verandert is zij verloren. Zij kan de veranderingen niet aan en glijdt stilaan af. En dat is best tragisch. Hoewel de meesten van de groep geen medelijden met haar hadden. Mevrouw Lohmark is een personage dat niet uitnodigt met haar mee te leven. Daarvoor is zij veel te afstandelijk. Het feit dat zij zelf met niemand meeleeft speelt natuurlijk ook. Ze doet niets om het gepeste meisje te helpen. Ze sluit er haar ogen voor. Het is niet haar probleem en het meisje moet maar voor zichzelf opkomen. Mevrouw Lohmark is zelfs bikkelhard als je ziet hoe ze reageerde op haar eigen dochter die als kind in haar klas in wenen uitbarstte. Een paar leden van de groep hadden desondanks medelijden met haar. Van haar houden is wel te veel gevraagd.
Op de achterflap staat dat zodra zij verliefd wordt op een leerlinge, haar wereldbeeld
wankelt. Is dat wel zo? Is dat de reden?
Wat is er eigenlijk gebeurd (pag 92/93) als ze bezoek krijgt van de Stasi en zij
ondervraagd wordt over Klaus, met wie zij had samengewoond?
Zij ondergaat, zonder haar man in te lichten, een abortus (pag 164). Wie is de vader
van dit kind?
Mevrouw Lohmark heeft op zijn minst vreemde en tegenstrijdige gevoelens ten opzichte van die leerlinge. Het lijkt wel of ze verliefd op haar is of op zijn minst zich tot haar aangetrokken voelt. Maar ook dat duwt ze weg. Misschien denkt ze aan haar eigen dochter die ze van zich vervreemd heeft of misschien heeft ze bepaalde neigingen die steeds onderdrukt werden en die nu, dat haar wereld langzaamaan in duigen valt, aan de oppervlakte komen.
Wat het stasi-verhaal betreft is het waarschijnlijk dat zij haar vriend Klaus zelf heeft verraden. Zij blijft er alleszins stoïcijns onder. Het is niet duidelijk wat Klaus had gedaan. Waarschijnlijk een poging om naar het westen te vluchten. Dat lijkt ons het meest voor de hand liggend.
Over de vader van het kind dat ze liet aborteren blijft ze in het vage. We weten het niet. Haar minnaar waarschijnlijk.
Wat vond je van de biologielessen van mevrouw Lohmark? Hoe zag jij ze in relatie tot
de grote thema’s in het boek? Hoe zou het voor mensen die zelf in het onderwijs werken zijn om dit boek te lezen?
Voor iemand die zelf les gaf was het boek vaak erg herkenbaar. Ook daar waren er vernieuwingen die controverses opriepen. De manier waarop collega’s over leerlingen denken was ook best herkenbaar.
Welk punt geef je het boek?
Gemiddeld 7,5
De schrijfster:
Judith Schalansky (Greifswald, 20 september1980) is een Duits schrijfsteren ontwerpster.
Zij studeerde kunstgeschiedenis en communicatie-design. In 2009 verscheen haar boek Atlas der abgelegenen Inseln, waarvoor ze de geschiedenis van vijftig eilanden over heel de wereld beschreef. Ze verzorgde ook de illustraties.
Schalansky is in Nederland vooral beroemd door haar tweede roman, “Der Hals Der Giraffe”, waarvoor ze de illustraties verzorgde en waarvan in Duitsland meer dan 125 duizend exemplaren werden verkocht. Het werd in het Nederlands vertaald onder de titel “De lessen van mevrouw Lohmark”.
In 2012 trad ze op tijdens het festival Crossing Border, maar grotere bekendheid kreeg ze door een optreden bij Adriaan van Dis, Schalansky was daar te gast. “De lessen van mevrouw Lohmark” stond in de weken erna enige tijd in de bestsellerlijst van de CPNB.
Judith Schalansky woont en werkt in Berlijn.
Aanvulling: Hier is….Adriaan van Dis - Interview donderdag 14 maart 2013 met Adriaan van Dis.
Van Dis: Onderwerp van het boek is de geheimzinnige periode na ´die Wende´. Met zwarte humor; je steekt er veel van op. Judith houdt van lezen en kijken, daarom de illustraties in haar boek. Het heeft haar voorkeur. Zij maakt boeken i.p.v. zij schrijft boeken.
Als kind was het fijn op te groeien in een land waar het wij-gevoel zo groot is. Zij was 9 toen de muur viel.
Zij beschrijft de DDR in een school, vol kennis en ‘leren’. Zij wilde de biologie van binnen laten zien en dat biologie ook vol is met culturele toespelingen. Biologie is net als literatuur een ideologie: ‘alle dieren willen gedomineerd worden’ en ‘je moet je aanpassen’ en ‘niemand heeft een keuze’ en ‘natuurlijke selectie’ en ‘het leven is rekken en strekken naar het hogere, net als de giraf’.
Lohmark is voor de kinderen een lerares zonder voornaam, zonder privéleven. Wij hebben die leraressen ook allemaal gehad vroeger.
De ouders van Judith waren beiden leraar.
Het socialisme van het vroegere DDR was: wij kunnen van alles, alles maken. Van boerenkinderen professoren. Van gerst maken we koren. De vraag is ‘staat alles vast of kunnen we veranderen’.
Lohmark leeft in een gebied waar kinderen wegtrekken; scholen worden gesloten. Zij klampt zich vast aan iets wat geldig is, wat blijft. Zij denkt ‘biologie zijn natuurwetten’, dat is echte dictatuur. Dat verandert niet. Ze predikt ‘aanpassing’ in haar klas, terwijl ze er zelf niet toe is staat is.
De utopie was net als de afbeelding op het DDR 20 mark biljet: blije kinderen rennen de school uit, de middag tegemoet en ze hebben iets geleerd. Lenin zei: leren leren leren.
De mensen zijn iets kwijtgeraakt. Al die beleefde gebaren, revolutionaire namen van de straten, perlon kostuums, de dag van de leraar met bloemen. Voorgeschreven gebaren waren iets waard. Rituelen zijn ook mooi. Vrijheid wordt overgewaardeerd. Alles is ontdekt, we kunnen wel thuisblijven. Lohmark kan de vrijheid niet aan die bij het kapitalistische systeem hoort. We moeten steeds kiezen.
Mensen denken steeds dat ze iets verloren zijn, maar daar waar mensen wegtrekken, neemt de natuur alles terug -> het onkruid in de stille dorpen.
Judith beschrijft een stervend land, een stervende ideologie en stervende scholen.
Van Dis trekt het groter: het is een sociale verandering die wij nu allemaal meemaken hier in Europa. Globalisering, Europese wetten, oude verbanden die verdwijnen.
Mooiste zin van Van Dis: Nu kon je doen wat je wilde, alleen interesseerde het niemand (pag 93). Het doet er allemaal niet toe. Er is geen houvast. Lohmark is zonder oriëntatie en daarom verheft ze biologie tot religie. Maar er is geen waarheid, we moeten onze troost zelf zoeken en zelf een plek vinden.
De neus van Mussolini - Lluis-Anton Baulenas
Korte samenvatting
Het verhaal speelt in Spanje in de jaren 20 van de 20e eeuw. Een jonge, idealistische vrouw, Berta genaamd, neemt de opdracht aan om de heersende dictator, generaal Primo de Rivera, te vermoorden. Ze trekt zich samen met haar vader terug in een klein dorpje in de Pyreneeën om daar nadere instructies voor de aanslag af te wachten. Maar de jaren gaan voorbij en er komt geen bericht. Berta en haar vader leven geïsoleerd en in grote armoede. In het dorp heersen angst en onderling wantrouwen. Berta blijft echter haar idealen trouw. Ze sluit vriendschap met de uitbaatster van het postagentschap. Deze enige vriendschap die Berta heeft leidt naar een verrassend slot.
De titel van de roman verwijst naar een werkelijk gebeurde en mislukte aanslag die door een Ierse vrouw werd gepleegd op de Italiaanse dictator Mussolini. Deze Ierse was voor Berta een voorbeeld en een heldin.
Bespreking
Dacht je dat het sein tot aanval ooit zou komen? Op basis waarvan dacht je dat? Tot waar in het verhaal?
De meesten dachten na de sprong van 6 jaar dat het er niet meer zou van komen. Maar Berta leefde heel geïsoleerd en klampte zich aan haar ideaal en haar opdracht vast.
Het is boeiend dat iemand uit idealisme zo lang stand houdt in zo moeilijke omstandigheden. Het is ook nog erg actueel: hoe ver gaan mensen uit idealisme? En is het ook niet vaak een gemakkelijkheidsoplossing? Als je in een ideaal gelooft en je bij een groep aansluit die dit ideaal nastreeft, dan moet je zelf niet meer nadenken. Berta was ook nog jong en jonge mensen zijn fanatieker en meer beïnvloedbaar. Ze willen vaak ergens bij horen, zich ergens tegen afzetten. Als je ouder wordt denk je anders over het leven.
Niet iedereen was het met de vorige stelling eens. Idealisme is niet altijd iets naïef, iets van jongeren. Je kan ook je hele leven bij je idealen blijven en er bovendien ook zelf over nadenken. Idealen volgen is niet altijd een gemakkelijkheidsoplossing, integendeel zelfs.
Er werd ook gepraat over idealisme versus realisme. Is idealisme het tegengestelde van realisme? Niet noodzakelijk. Je kan ook door de realiteit vast te stellen idealist worden, als die realiteit niet overeenkomt met jouw opvattingen, je idealen, als die ingaat tegen je rechtvaardigheidsgevoel. Het plannen van de aanslag op de Rivera was wel een daad van idealisme.
In het boek worden historische en psychologische elementen met elkaar verweven. Vond je dit geslaagd en/of evenwichtig?
Dit was erg geslaagd. De dreiging die er van de dictatuur uitging werd goed weergegeven; de onzekerheid en het onderlinge wantrouwen in het dorpje tengevolge van die dictatuur ook. Mensen durfden niet meer voor hun overtuiging uitkomen uit angst voor represailles.
Op het ogenblik dat het verhaal zich afspeelt was er een dictatuur in Spanje. Welke opties heb je dan? Welke beslissingen neem je?
Berte wilde haar leven zin geven nadat haar verloofde werd vermoord. In dergelijke omstandigheden, een dictatoriale samenleving gepaard gaande met het verlies van een geliefde, is het wel begrijpelijk dat je je bij een partij aansluit en al de bevelen opvolgt, zonder rekening te houden met de eventuele gevolgen.
In een dergelijke concrete historische situatie kan je ook niet alleen handelen, je moet je bij een groep aansluiten waar een structuur en een hiërarchie is. De tegenstander of de vijand is te groot en te machtig om alleen tegen te vechten.
Tegenover het harde kapitalisme staat het communisme. Zijn de methoden van het communisme verantwoord?
Een dictatuur is nooit te verdedigen, noch die van het kapitalisme, noch die van een partij of van partijbonzen.
Tegen een dictatuur is geweld toegestaan omdat een dictatuur ook geweld inhoudt.
Maar wat zijn de methodes van het communisme? Er is een verschil tussen de leer en hoe ze wordt toegepast.
Wat vind je van de vriendschap tussen Berta en Carlota? Is de aantrekkingskracht wederzijds? Zijn er overeenkomsten tussen beide vrouwen?
Wat er tussen beide is, is geen echte vriendschap. Ze hebben punten van overeenkomst: ze zijn beide buitenstaanders, ze zijn allebei vrouw en ze hebben ook elk hun geliefde verloren. Maar Berta is in een beschermd milieu opgegroeid terwijl Carlota een hard leven heeft gehad en zich via prostitutie in leven moest houden.
Ze komen omwille van hun status van buitenstaander dichter tot elkaar. Maar Carlota was zeker geen echte en goede vriendin voor Berta, rekening houdend met hetgeen ze met de telegram gedaan heeft.
Hoe zie je Berta als persoon? En Carlota: wat zijn haar beweegredenen om te handelen zoals ze handelt? Welke levenslessen leerde zij?
Berta: ze is trots, rigide, fanatiek; het was zielig en triest dat ze het zo ver met zich zelf heeft laten komen. Ze werd erg goed beschreven en geloofwaardig, haar gedisciplineerd zijn, haar kokervisie. Ze bleef zich vastklampen aan haar ideaal ondanks de harde levensomstandigheden. De toestand van haar vader is nog dramatischer en triester want hij koos niet zelf hiervoor. Hij wilde bij zijn dochter blijven.
Carlota: heeft een ander leven achter de rug en is daardoor in de eerste plaats bezig met zichzelf en meer bepaald hoe ze in de best mogelijke omstandigheden kan overleven. Ze is in het verhaal een naar personage maar ze is wel boeiend. Ze zorgt voor de val van Berta en haar vader. Zij redde zichzelf want ze is een opportuniste.
Wat vond je van het einde van het verhaal?
Het einde was verrassend. Niemand had verwacht dat het telegram toch ooit gekomen was. Dit was heel erg.
Het einde van het verhaal klopte wel. Maar de afrekening was nogal thrillerachtig, niet meer van hetzelfde niveau als de rest van het boek.
Er is een stijlverschil met het overige deel van de roman. Het geweld is te expliciet, te goedkoop en dat deed afbreuk aan het boek als geheel.
Het was uiteraard helemaal een gruwelijke toestand maar dat kon ook anders beschreven worden.
Stijl en opbouw van het boek, soort roman, thematiek.
Dit is eerder een psychologische roman in een historische context dan een historische roman.
Het verhaal werd vanuit verschillende perspectieven verteld en dat was wel boeiend. Zo kom je meer over de personages te weten.
Het verhaal ging wel telkens door in de tijd, werd dus cronologisch verteld, maar het werd wel telkens door een andere verteller overgenomen.
Er waren geen flashbacks.
Er was niet veel ontwikkeling in de karakters. Het waren wel geen echte types behalve dan de commandant.
Het thema van het boek is idealisme. Hoe ver kan je daar in gaan of hoe ver is iemand bereid daarin te gaan en wat wil die daar voor opofferen.
De punten na bespreking: gemiddeld 6,8.
De schrijver
Lluis-Anton Baulenas werd in 1958 in Barcelona geboren. Hij is romanschrijver, dramaturg en vertaler. Hij won al vele belangrijke prijzen. Zijn werk wordt in een tiental landen uitgegeven. Buiten "De neus van Mussolini" werden ook nog de romans "Het geluk" en "Voor een zak met botten" van hem in het Nederlands uitgegeven.