Besprekingen 2012-2013 deel 2
Een hart zo blank - Javier MARIAS
Korte samenvatting
De hoofdpersoon , Juan Ranz verblijft tijdens zijn huwelijksreis oa in Cuba, waar hij wordt bevangen door een onheilspellend gevoel. Dat gevoel lijkt te gaan over zijn huwelijk, maar ligt eigenlijk in het levensverhaal van zijn vader. De vader van Juan Ranz heeft voor de geboorte van Juan tweemaal een vrouw verloren. De tweede vrouw, Teresa Aguilera, was de zuster van Juans moeder. Zij pleegde zelfmoord net na de huwelijksreis. Juan heeft het motief daarvoor nooit geweten. Door zijn beroep als vertaler/tolk verblijft Juan Ranz meermaals voor enkele weken in het buitenland. Telkens als hij in New York is logeert hij bij een oude vriendin, Berta, die verwoed afspraakjes maakt via contactadvertenties en bij elke volgende afspraak hoopt dat het de man van haar leven zal zijn. Juans echtgenote, Luisa, gaat zeer vertrouwelijk om met haar schoonvader en met diens vriend de jonge Custardoy. Juan verdenkt haar zelfs even dat zij in zijn afwezigheid een relatie met hem is aangegaan.
Aan het eind van het boek wordt het grote geheim dat op de achtergrondvoortdurend aanwezig was, onthuld: het motief voor de zelfdoding van Teresa. Juan komt het te weten door een gesprek af te luisteren tussen Luisa en zijn vader.
Bespreking
Eerste indruk + punten
Dymph: een aardig boek, spannend, wel soms langdradig maar over het algemeen toch wel prettig leesbaar - 7
Lili: Ik vond het een moeilijk te lezen boek. Ik weet niet of dit komt omdat ik me in een periode bevind waarin geconcentreerd lezen me niet goed afgaat. Er stonden wel mooie zinnen , uitdrukkingen en gedachten in, maar in zijn geheel vond ik het te breedsprakerig, te ver weg voeren, te omslachtig om te zeggen wat hij wilde zeggen. Er kwamen zinnen in voor die zo lang waren dat ik op het eidne van de zin al vaak de draad kwijt was en dat wijst volgens mij toch niet op een goede schrijfstijl. veel herhalingen ook en symboliek die er nogal dik op lag (liedje van oma, Macbeth, de slaap vermoorden...) - 5,5
Mieja: ik vond het een heel goed boek: spannend, interessant, boeiend, humoristisch. Het had alles wat een boek voor mij moet hebben. Het was wel niet gemakkelijk om te lezen. Je moet echt langzaam lezen om er van te genieten - 8
Veva: Ik heb erg gemengde gevoelens bij dit boek. Het begin en het einde vond ik wel goed, maar het stuk er tussen in, daar heb ik me echt moeten door worstelen. Ik was vaak de draad kwijt - 6
Els: Ik ben veel te laat aan het boek begonnen. Ik heb moeite gedaan om het uit te krijgen. Het was wel een goed boek, boeiend voor mij om eens een Spaans boek te lezen. Soms vond ik het wel wat ver gezocht maar toch een goede schrijfstijl - 7
Hilde: ik ben heel enthousiast over dit boek. De zelfmoord aan het begin van het boek wekte de interesse op. Het was heel interessant en soms ook wel moeilijk. Het is een boek om traag te lezen. Er zit erg veel in. de wereld van de politiek en van de tolken is ook goed beschreven - 8
Belinda: Ik heb meer dan twee weken aan het boek gelezen en ondertussen niets anders gelezen. En toch ben ik maar tot de helft gekomen. Soms kon het boek me boeien, maar meestal niet. Ik had soms het gevoel dat we te ver 'van huis' waren verdwaald en de schrijver niet meer wist hoe hij terug moest komen. Het kwam ook een beetje opschepperig over vond ik. Ik ben blij dat ik nu aan een ander boek kan beginnen - 5
Motto: ‘My hands are of your colour ; but I shame to wear a heart so white.’ Wat bedoelt de schrijver hiermee? De titel van het boek is hieraan ontleend. Wat heeft dit met deze roman te maken?
Als je weet ben je medeschuldig. Er is discussie over de vertaling met name over de betekenis van het 'blanke hart'. Is blank laf of is het onschuldig?
Het blanke hart kan betekenen dat je medeschuldig bent maar dat je tegelijkertijd ook beschaamd bent omdat je het niet zelf hebt gedaan.
Dit is eigenlijk zowel het motto als een motief in het boek.
Vind je zijn personages en hun ervaringen boeiend, geloofwaardig? Wie en wat wel, wie en wat niet ?
Bij de vaderfiguur krijg je eerder een dubbel gevoel: enerzijds is hij erg charmant maar toch is hij een moordenaar. Is hij een sociopaat? Hij komt sympathiek over maar hij heeft in zijn leven veel gelogen en bedrogen, en dit niet enkel in verband met de dood van zijn eerste vrouw. Ook met de verkoop van schilderijen en vervalsingen er van. Toch wordt hij, net als al de andere personages, heel genuanceerd beschreven.
De woede, de argwaan, het ongeduld en de gebaren van Miriam worden ook erg goed weergegeven.
Juan is argwanend tegenover verschillende mensen.
Waarom zou Marίas gekozen hebben voor het vak vertaler/tolk voor zijn hoofdpersonages ?
Een tolk is een waarnemer, hij staat buiten hetgeen er gebeurt. Hij geeft alleen maar weer. Marias heeft zelf in een gesprek hierover het volgende gezegd: "Vertalers zijn mensen die afstand gedaan hebben van hun eigen stem". Ze zijn een decorstuk, geen levende wezens.
Juan zegt niets tegen zijn vrouw over de scène op het balkon in Cuba, hij vraagt niets aan zijn vader over wat hij bedoelt met zijn uitspraak op zijn huwelijk, hij wil wel weten wat er met de eerste vrouw van zijn vader is gebeurd maar hij wil er zelf niet naar vragen, hij vertelt ook niets over de histories van Bertha in New York tegen zijn vrouw. Alsof hij nergens bij betrokken is, enkel een waarnemer is.
Wat denken jullie over het verhaal van Berta en haar dates in New York, welke betekenis heeft dit in de roman?
We denken dat de bedoeling hiervan is om spanning en geheimzinnigheid in het verhaal te brengen. Is de man die zij zal ontmoeten als Juan daar is dezelfde man als die in Cuba bij Miriam was? Je komt het niet echt aan de weet.
‘Dit is een roman die vernuftig geconstrueerd is, maar je moet er wel je hoofd bijhouden. De uitweidingen zijn diepgravend en zijn een rijke bron voor de geduldige lezer. Maar de familiegeschiedenis voor de geboorte van de verteller is een tragedie. Die stuwt het verhaal moeiteloos voort’.
Ben je het hiermee eens ? Of wat vind jij van de opbouw en de schrijfstijl?
Niet iedereen is het hiermee eens. Voor sommigen waren de stukken in het midden van het boek te moeilijk, overbodig en te kunstmatig geconstrueerd. Het was daardoor erg moeilijk om bij het verhaal te blijven.
Wat is het thema van de roman?
Het thema is eerder dat de zonden van de vaders ook op de zonen wegen. Of de tegenstelling tussen een geheim laten rusten of er meer van willen weten. Als je er iets over opgevangen hebt kan je je daar niet meer van afsluiten. Je kan niet doen of je niets weet, of het niet is gebeurd.
Of maakt weten medeschuldig en dus schuld zou ook het thema kunnen zijn.
Of nog vertrouwen tegenover wantrouwen.
De schrijver wordt getipt als Nobelprijswinnaar .Vind je dit terecht en waarom?
Voor sommigen onder ons is dit terecht, voor anderen niet. Dit om dezelfde redenen waarom sommigen het een bijzonder goed boek vinden en anderen niet.
Het definitieve cijfer: 6,8
Over de schrijver
Javier Marίas, Spanjaard, geboren te Madrid op 20 september 1951. Hij is schrijver, vertaler en uitgever.
Hij is de zoon van filosoof Julίan Marίas, die als republikein geen les mocht geven aan de Spaanse universiteiten ten tijde van Franco . Een deel van zijn jeugd bracht hij daarom door in de VS waar zijn vader doceerde aan Harvard en Yale en conferenties gaf. Na de dood van Franco werd de vader in 1977 benoemd tot senator door koning Juan Carlos.
Javier Marίas studeerde Engelse filologie in Madrid en vertaalde romans van oa Thomas Hardy, Laurence Sterne, William Faulkner en Vladimir Nabokov in het Spaans.
Zijn eerste roman, ‘Los dominios del lobo’,(1970) schreef hij al op twintigjarige leeftijd.Ondertussen heeft hij 13 werken op zijn naam staan.
Zijn internationale doorbraak kwam in 1992 met de roman 'Een hart zo blank' (Corazón tan blanco ). (Uit Wikipedia)
De Engelse patiënt - Michael ONDAATJE
Samenvatting
1945. De Tweede Wereldoorlog is bijna ten einde. In een verlaten klooster is Toscane is Hana, een jonge verpleegster, vrijwillig achtergebleven met een zwaar verbrande patiënt. Nog twee anderen vervoegen na een tijdje hun gezelschap: Caravaggio, een oude vriend van Hana’s (stief)vader en de jonge Kip, een Sikh die als ontmijner en bruggenbouwer werkt voor het Britse leger. Alle vier hebben ze op hun manier geleden door de oorlog.
Hana gelooft dat haar patiënt Engels is maar Caravaggio is er van overtuigd dat het om een Hongaar gaat die voor de Duitsers spioneerde.
Er ontwikkelt zich een liefdesrelatie tussen Hana en Kip. Via de Engelse patiënt vernemen we meer over zijn verleden in de woestijn en over zijn passionele relatie met Katharine, een gehuwde Engelse vrouw.
Met atoombombardement op Hiroshima en Nagasaki kwam er zowel een eind aan de Tweede Wereldoorlog als aan het samenleven van de vier protagonisten in de Italiaanse villa.
De roman, die in 1992 verscheen, werd in 1996 verfilmd door de Britse regisseur Anthony Minghella.
Vragenlijst
Eerste indruk en punten
Mariëlle: Het las niet altijd even gemakkelijk, ik heb er wel een tijdje over gedaan en er blijft veel onduidelijk (voor mij). Bij vlagen had het me te pakken, maar andere passages vond ik langdradig en saai. Afwezig tijdens bespreking en geen punten gegeven.
Dymph: ik had een dubbel gevoel er bij. Ik besef dat een goed boek zou moeten zijn maar ik kwam er niet doorheen. Ik heb het dan maar snel gelezen, vond het te langdradig – 6,5
Hilde: toen ik het boek de eerste keer las had ik hetzelfde gevoel als Dymph, wellicht ook omdat ik het boek in een zonnige omgeving las waar het verhaal niet zo erg paste. Toen ik het de tweede keer begon te lezen was dat helemaal anders, toen klopte het allemaal wel – 7,5
Mieja: het was boeiend om te lezen maar sommige zinnen begreep ik niet, zelfs na een paar keer herlezen. Het waren erg rare zinnen. Wat ik boeiend vond waren de verschillende verhaallijnen door elkaar en die toch met elkaar te maken hadden – 7
Els: in heb begin had ik het moeilijk met het boek, vooral met de stijl. Maar stilaan raakte ik wel geboeid en vond ik het als maar beter worden. Ik vond het wel jammer dat ik niet voldoende achtergrondkennis heb om al de historische en culturele verwijzingen te kunnen plaatsen. Ik vond het een erg goed boek – 8
Belinda: ik heb het boek uitgelezen omdat het voor de leesclub was. Ik kwam er niet doorheen. Af en toe pakte het me wel zoals toen er over reizen werd verteld maar meestal begreep ik veel wat er geschreven was niet. Ik vond het niet interessant – 5
Veva: ik heb het boek vroeger gelezen, in de tijd dat de film uit kwam en vond het ook toen al goed. Maar nu vond ik het een geweldig boek. Ik heb er nu veel meer uitgehaald en ik heb er echt van genoten. Ik vond het mooi hoe het was opgebouwd, wat het vertelde over de betekenis en de gevolgen van een oorlog – 8
Lili: Ik las het boek een eerste keer begin 1993 met de toenmalige leesclub ‘De Maasdemoisellen’. Ik vond het toen een goed boek maar nu vond ik het nog beter. Wellicht was ik de eerste keer meer geboeid door de verschillende verhaallijnen die wel intrigerend zijn. Maar nu vind ik het boek in de eerste plaats bijzonder omwille van de taal die erg beeldend en poëtisch is en waardoor ik vanaf de eerste zinnen werd gegrepen. De gruwel van de oorlog, de verschillende gedaantes van de woestijn, de hartstocht van Almasy en Katherine, de gedrevenheid van de woestijnonderzoekers, alles is zo sterk visueel beschreven dat je het voor je ziet. Het is een boek om langzaam te lezen zodat je er kan van genieten, de woorden proeven. Het is voor mij één van de meest mooie boeken die ik las. – 9
Wie volgens jullie de hoofdpersoon in het boek en waarom?
Hierin verschilden de meningen. Voor sommigen was het Hana die het centrale punt is in ht boek en waar rond alles cirkelt. Voor anderen waren de Engelse patiënt en Hana gelijkwaardig. Voor de meesten was er geen echte hoofdpersoon en was bijvoorbeeld Hana niet meer uitgewerkt dan de andere 4 in de villa. Zij zijn allen gekwetst en zoeken vergetelheid of genezing, of denken redding en genezing te brengen. Hana over haar patiënt: “Ze zou in deze villa blijven met de Engelsman tot de nonnen terugkeerden. Er was iets aan hem dat ze wilde leren kennen, waarin ze wilde groeien en zich verbergen, waar ze zich kon afwenden van het volwassen zijn… Ze wilde hem redden deze naamloze, haast gezichtsloze man”. Kip in de villa: “dit is een soort vakantie voor hem na de oorlog van modder en rivieren en bruggen.” En Kip over Hana: “Als hij in staat was naar de andere kant van de kamer te lopen en haar aanraken zou hij geestelijk genezen zijn. Maar tussen heb in lag een verraderlijke en complexe tocht. Het was een erg wijde wereld.”
Er werd ook veel niet duidelijk gezegd; zo moet je verstaan dat de Engelse patiënt in de villa sterft uit een zin in het begin van het boek die zegt: “maanden voor zijn dood…”
Wat is volgens jullie het thema van het boek? Waar gaat het in hoofdzaak over? Een criticus zegt dat het thema ‘identiteit’ is. Zijn jullie het hiermee eens? (Ondaatje overigens niet. Hij zegt dat hij niet met identiteit bezig is)
Zijn mogelijk het thema:
De oorlog en wat het doet bij mensen, de blijvende invloed van de oorlog: de 4 die in de villa verblijven hebben elk op hun manier geleden onder de oorlog. Voor Hana lijkt het wel nooit meer goed te komen. Kip lijkt op het einde het minste schade te hebben overgehouden. De Engelse patiënt bekoopt het met zijn leven. Van Caravaggio weten we niet hoe het met hem verder gaat.
Identiteit in die zin dat de Engelse patiënt er geen heeft kan ook als thema worden beschouwd.
Nationaliteit in de zin dat die geen echt belang heeft: in de villa leven een Hongaar, een Sikh uit Ceylon, en twee Canadezen en in de woestijn zijn de onderzoekers ook van allerlei nationaliteiten en vormen zijn een hechte groep omwille van hun gemeenschappelijke interesse in de woestijn. “We vormden een mini-natie tussen de twee wereldoorlogen, kaarten maken en steeds nieuwe verkenningen… Een oasemaatschappij noemde Bagnold het.”,“geleidelijk aan werden we stateloos. Ik begon staten te haten. We zijn gedeformeerd door nationale staten. Madox is gestorven vanwege de staten.
De woestijn liet zich niet opeisen of bezitten – het was een stuk stof door de wind voortgedragen, nooit op zijn plaats gehouden door stenen en met honderd verschillende namen lang voor Canterbury bestond, lang voor Europa en het Oosten door veldslagen en vertragen tot een lappendeken werden gemaakt. Hun karavanen, die vreemde dwalende feesten en culturen, lieten niets achter, geen sintel. Wij allemaal, zelfs diegenen met huizen en kinderen in de Europese verte, wilden de kleding van onze landen afwerpen. Het was een oord des geloofs. We verdwenen in landschap. Vuur en zand. We verlieten de havens van oasen. De plaatsen waar water kwam, die door water werden aangeraakt … Aïn, Bir, Wadi, … Ik wilde mijn naam niet naast zulke mooie namen. Wis de familienaam uit! Wis naties uit! Zulke dingen leerde de woestijn mij…. Maar ik wilde mijn naam en de plaats waar ik vandaan kwam uitwissen. Tegen de tijd dat de oorlog uitbrak, na tien jaar in de woestijn, was het gemakkelijk voor mij om over grenzen te glippen, aan niemand toe te behoren, aan geen enkele natie.”
Ook liefde kan een thema zijn. Er zijn drie liefdesverhalen: Hana en Kip, Almasy en Katherine en ook Almasy en de woestijn. Ondaatje zelf zegt ergens dat dit voor hem de belangrijkste liefdesrelatie is.
Kan je ook terugkerende motieven ontdekken?
Muziek: Hana zingt de Marseillaise, er wordt jazz muziek gespeeld in de kamer van de Engelse patiënt en gedansd, Kip neuriet ook vaak “Hij (Kip) is altijd aan het neuriën of fluiten… Altijd zingt hij in zichzelf als hij op de borstwering ligt en naar de voorbijglijdende wolken kijkt.” Het gezang op de minaretten, dansen in de clubs in Caïro “Een slechte Egyptische violist imiteerde Staphane Grapelli…”(deel 9)
Boeken en lezen: Hana leest elke avond in boeken uit de bibliotheek van de villa en ze leest voor uit een boek van Kipling aan de Engelse patiënt –“de enige manier om haar te laten communiceren was vragen of ze me wilde voorlezen”, De Engelse patiënt heeft steeds ‘De Historiën’ van Herodotus bij zich, Madox draagt steeds ‘Anna Karenina’ van Tolstoj, de spionnen in de woestijn gebruikten ‘Rebecca” van Daphne du Maurier voor hun code, Katherine leest alle boeken die ze vast kan krijgen over de woestijn.
Religie: “de smalle magere heupen. Heupen van christus denkt zij. Hij was haar heilige der wanhoop”, “hij was gezalfd”, “hij lag op een hangmataltaar”, (deel 1), de aankomst van het Mariabeeld per boot in Gabice Mare (deel 3), “zondaars in een heilige stad” (deel 5), “alsof hij de teruggekeerde verloren zoon was” (deel 6), deel 8 heeft als titel “het heilige woud”, Madox schiet zich dood tijdens een kerkdienst, “en alle stammen, de nomaden van geloof” (deel 9), “elke ochtend stapte hij van het geschilderde tafereel naar de donkere hompen der chaos. De oorlogsheilige.” (deel 10)
Lichamen: Hana: “Ze drukt haar mond tegen haar blote schouder. Ze ruikt haar huid, de vertrouwdheid er van. Je eigen smaak en geur.”, Kip “schijnt onbewust verliefd te zijn op zijn lichaam, op het fysieke van zichzelf.” De beschrijvingen van Katherine’s lichaam, het verbrande lichaam van Almasy.
Kunst, geschiedenis en het verleden “Maar wij waren geïnteresseerd in hoe ons leven iets betekenen kon voor het verleden. Wij voeren naar het verleden.”, landschappen, geografie en kaarten, de woestijn.
Hoe zou je de schrijfstijl van Ondaatje omschrijven? Merk je dat hij een dichter is?
Hij schrijft inderdaad als een dichter in zijn roman. Hij gebruikt veel stijlfiguren, metaforen. “het kleine prieeltje van de intro”, “jaargetijden.. die als oude heren de oorlog uitzaten”, “er is geen sleutel tot hem. Overal voelt ze brailledoorgangen”, “hij... werd omhelsd met conversatie”, “… terwijl ik vond dat woorden emoties braken als stokken in water”, over Kip en de 3 anderen: “ Hij..(is) een soort dwaalster aan de rand van hun constellatie.”.
Soms is de taal zo dichterlijk dat je ze niet letterlijk kan nemen, of niet kan begrijpen als je ze letterlijk neemt. ‘… zoals een man die bezig was een mijn te ontmantelen brak op het moment dat zijn geografie explodeerde”, “de thermometer van bloed steeg het land in”, “.
Voor sommigen is de taal het allermooiste aan het boek, zoals de beschrijvingen van de woestijn en de winden en zandstormen. Veel mooie poëtische zinnen: “ze hinkelt over de fragmenten van de dag”, “hij heeft haar droefenis meer dan wie ook in kaart gebracht”….
Een erg mooie passage over een zandstorm in de woestijn: : “Drie uur ’s nachts. De (zand)storm zwiepte de tenten van hun haringen en we rolden met ze voort, zand scheppend zoals een zinkende boot water schept, tegen de grond gedrukt, stikkend, tot we werden bevrijd door een kameeldrijver. In negen dagen kregen we drie stormen over ons heen… Het paard verdween. Drie kamelen gingen dood. De laatste twee dagen hadden we niets te eten, alleen thee. Het laatste contact dat we nog met een andere wereld hadden was het geklingel van de beroete theeketel en de lange lepel en het glas dat in de ochtendduisternis naar ons toe kwam. Na de derde nacht hielden we op met praten. Het enige belangrijke was het vuur en het schrale bruine nat.
Door puur geluk stuitten we op een woestijnnederzetting El Tadzj. Ik wandelde door de soek, de klokkensteeg galmde, vandaar naar de straat van de barometers, voorbij de stallen met geweren en patronen, kraampjes met Italiaanse tomatensaus en andere ingeblikte etenswaren uit Bengasi, bonte katoenen lappen uit Egypte, struisvogelstaartveren, straattandartsen, boekverkopers. We waren nog steeds stom, allemaal volgden we onze uiteenlopende paden. We namen deze nieuwe wereld traag op alsof we half verdronken boven water kwamen.”
Welk soort roman is dit?
Een oorlogsroman - een liefdesroman. Je kan het boek eigenlijk moeilijk catalogeren. Het gaat over mensen en hoe hun levens kunnen veranderen door gebeurtenissen buiten hen om, door andere mensen, door de tijd.
In het boek zijn verschillende verhaallijnen. Is er één verhaal dat het belangrijkst is en waaraan de andere ondergeschikt zijn of zijn ze even belangrijk
De verschillende verhalen zijn allemaal interessant. Er is geen enkel dat belangrijker of minder belangrijk is. Ze zijn allemaal met elkaar verbonden.
Welke rol speelt de oorlog in het verhaal? En de woestijn? Het verleden en de geschiedenis? Nationaliteiten?
De oorlog speelt in het verhaal van al de personages een heel grote rol.
“Het probleem met ons allemaal is dat we ergens zijn waar we niet horen. Wat moeten wij in Afrika, in Italië? Wat moet Kip in godsnaam bommen opruimen in boomgaarden? Wat moet hij met een oorlog van de Engelsen? Een boer aan het westelijk front kan geen boom meer snoeien zonder zijn zaag te vernielen. Omdat er nog zoveel granaatscherven van de vorige oorlog in zitten. Zelfs de bomen staan vol van de ziektes die wij hebben gezaaid.“
Madox maakt zelf een einde aan zijn leven omwille van de oorlog.
Ook Katherine sterft, onrechtstreeks, door de oorlog want Almasy kan niet terug bij haar geraken om haar te redden.
Almasy raakt ook onrechtstreeks, door de oorlog zwaar verbrand en zal uiteindelijk sterven aan zijn verwondingen.
Caravaggio: “De oorlog heeft hem uit zijn evenwicht gebracht en hij kan in deze toestand, met die valse ledematen die de beloften van de morfine zijn, niet naar een andere wereld terugkeren.”
Hij verliest zijn duimen die door de Duitsers worden afgehakt.
Er komt een einde aan de liefde tussen Kip en Hana want de atoombom brengt Kip er toe het Westen volledig de rug toe te keren.
Hana verliest zowel Kip als haar vader. “Ook de verpleegsters liepen shellshock op van de stervenden om hen heen… Ze geloofden in niets meer, vertrouwden niets. Ze braken… zoals Hana brak in het Ospedale Santa Chiara toen een functionaris door de ruimte tussen honderd bedden aan kwam lopen en haar een brief overhandigde die haar de dood van haar vader berichtte.”
De woestijn vormt een verbinding tussen mensen uit verschillende landen die er door gefascineerd zijn. Zij heft tegenstellingen en nationaliteiten op.
Begrijp je de agressie van Katherine tegenover haar minnaar? Waarom wil ze de relatie op een gegeven ogenblik niet meer verder zetten?
Katherine was boos omdat ze in een onmogelijke liefde met hem zat. Die ontregelde haar geordende leven. Ze voelde wellicht ook dat ze steeds op de tweede plaats zou komen en dat voor Almasy de liefde voor de woestijn zijn eerste en grootste liefde was.
Hoe staat Kip tegenover zijn huidskleur? Voelt hij zich inferieur of superieur aan de Engelsen? Wat vond je van het vertrek van Kip op het einde van het boek? Waarom wil hij de Engelse patiënt doden?
Kip voelt zich niet inferieur noch superieur omwille van zijn huidskleur maar hij is er zich wel van bewust dat die hem anders maakt voor de meeste Westerlingen: “en die mannen, die buiten dienst nog niet door een bijna leeg café naar hem toe zouden komen om met hem te praten , zouden doen wat hij wilde. Het was een vreemd gevoel. Alsof hij een groot kostuum had gekregen waarin hij rond kon wentelen en waarvan de mouwen achter hem aan sleepten. Maar hij wist dat het hem niet beviel. Hij was gewend aan zijn onzichtbaarheid. In Engeland werd hij genegeerd in de verschillende barakken, en op den duur prefereerde hij dat. De autarkie en de teruggetrokkenheid …. Die waren evenzeer het gevolg van het feit dat hij een anoniem lid was van een ander ras, deel van de onzichtbare wereld. Hij had tegen dat alles persoonlijke verdedigingsmechanismen opgebouwd…. Zijn verleden of persoonlijkheidstrekken openbaren zou een te luid gebaar geweest zijn… Al vroeg had ik de verwaarloosde ruimte ontdekt van degenen onder ons die een stil leven leiden.”
In Lord Suffolk en zijn omgeving vind hij echter een tweede familie en dat zal hij nooit vergeten. Evenmin als hij Hana zal vergeten. Hij zal zijn hele verdere leven aan haar blijven denken en soms ook terug bij haar willen zijn zoals toen in Italië.
De atoombommen die door de Amerikanen op een Aziatisch land worden gedropt confronteren hem echter opnieuw met het feit dat hij een Aziaat is die zich tussen Westerlingen bevindt en die hij volgens zijn broer nooit mag vertrouwen of de rug toekeren. “Hij heeft het gevoel dat alle winden van de wereld Azië zijn binnengezogen. Zijn naam is Kirpal Singh en hij weet niet wat hij hier doet.”
Hana was er zich van bewust dat hij zo plots zou kunnen veranderen: “Maar zij weet dat deze man aan haar zij een der onkwetsbaren is, opgegroeid als buitenstaander en zodoende in staat van loyaliteit te veranderen, verlies te compenseren.”
Hij wil de Engelse patiënt doodschieten ondanks het feit dat de anderen zeggen dat het geen Engelsman is: “als je de bruine rassen in de wereld begint te bombarderen ben je een Engelsman”
Maken de personages in het boek een ontwikkeling door? Verklaar.
Ze komen in de villa wel tot een soort rust maar een echte ontwikkeling maakt enkel Kip door die terugkeert naar zijn vaderland en zijn studie terug opneemt. Hana lijkt wel onherstelbaar beschadigd door de oorlog en het verlies dat zij leed.
Definitieve punten: 7-7,5-7-8-5-8-9 = gemiddeld 7,3
De schrijver
Michaël Ondaatje werd in 1943 geboren in het huidige Sri Lanka, voorheen Ceylon. Hij stamt uit een Burgher-familie. Dat is een gemengd Europees-Aziatische bevolkingsgroep uit Sri Lanka. Zij zijn de nakomelingen van Portugese, Nederlandse en Britse kolonisten van de zestiende tot de zeventiende eeuw, die zich met de lokale bevolking, Singalezen en Tamils, hebben vermengd. Zij hebben Nederlandse, Portugese of Engelse familienamen. In het geval van Ondaatje gaat het om Nederlandse en Tamil afkomst.
Toen zijn ouders scheidden in 1954 verhuisde Michaël met zijn moeder, broer en zus naar Engeland en later, in 1962, naar Canada. Hier studeerde hij aan de universiteiten van Toronto en Kingston.
Aanvankelijk schreef hij poëzie en verschillende van zijn bundels werden uitgegeven en hadden een redelijk succes.
In 1982 verscheen zijn eerste roman ‘Running in the family’/’In de familie’, over zijn familie in Ceylon. In 1987 werd ‘the skin of the lion’/ ‘In de huid van de leeuw’ gepubliceerd. In deze roman, die als plaats van actie Toronto tussen de twee wereldoorlogen heeft, spelen Patrick, zijn stiefdochter Hana en de dief Caravaggio ook een rol.
De meeste bekendheid kreeg Ondaatje met ‘The English patient’/ ‘De Engelse patiënt’, een roman die in 1992 uitkwam en waarmee hij dat jaar de Booker Prize won. Het boek werd in datzelfde jaar ook in het Nederlands vertaald.
In een gesprek met lezers tijdens een BBC4 radiouitzending vertelt de schrijver dat hij 6 jaar aan het boek werkte, 4 jaar aan het schrijven en 2 jaar aan het herwerken en finaliseren. Hij schrijft met pen en inkt, net als Kipling deed volgens de Engelse patiënt, en de opmerking dat je Kipling langzaam moet lezen slaat ook op zijn eigen werk vindt Ondaatje.
Aanvulling op de bespreking (Lili)
DEEL 1 . DE VILLA
- Blz 11, begin van het boek “ze richt zich op in de tuin waarin ze heeft gewerkt en kijkt in de verte. Ze heeft een verandering in het weer bespeurd. Een nieuwe windvlaag, een geluidsflard in de lucht en de hoge cipressen wiegen. Ze keert zich om en gaat de hevel op naar het huis, ze klimt over een laag muurtje, voelt de eerste regendruppels op haar blote armen. Ze steekt de loggia door en gaat vlug het huis binnen.”
“ze heeft hem maandenlang verpleegd en kent zijn lichaam goed, de penis als een slapend zeepaardje, de smalle magere heupen. Heupen van Christus, denkt ze. Hij is haar heilige der wanhoop.”
- Blz 13: “Hij kon de oase ruiken voor hij hem zag. Het vocht in de lucht. Het ruisen der dingen. Palmen en tuigen. De galm van blikken vaten wier diepe toon verried dat ze met water gevuld waren.
Ze goten olie over grote lappen zachte stof en legden die op hem. Hij was gezalfd…. Er was geen kleur tijdens die nachten. Geen gepraat of gezang. De bedoeïnen hielden zich stil als hij wakker was. Hij lag op een hangmataltaar….”
- Blz 20, over Hana: “Ze was twintig jaar oud en gek en bekommerde zich destijds niet om haar veiligheid, ze voelde geen onbehagen over de gevaren van mogelijke mijnen in de bibliotheek of het onweer dat haar ’s nachts deed opschrikken. Ze was rusteloos na de koude maanden waarin haar bewegingsvrijheid beperkt was gebleven tot de donkere, beschutte ruimtes…Ze leefde als een zwerver terwijl elders de Engelse patiënt als een koning op zijn sponde rustte.”
- Blz 21, Hana tekent met krijt een patroon en speelt een hinkelspel.
- Blz 22, de beschrijving van de verschillende winden in de woestijn
- Blz 27: “ze staat boven de gootsteen, klemt haar handen eromheen, kijkt naar de gepleisterde muur. Ze heeft alle spiegels verwijderd en in een lege kamer opgeslagen”
- DEEL 2 - OP PUNT VAN INSTORTEN
- Blz 38, 3e alinea: “ze hinkelt over de fragmenten van de dag”
- Blz 42, over het bericht van de dood van Hana’s vader “Ook de verpleegsters liepen shellshock op van de stervenden om hen heen. Of om zo iets nietigs als een brief. … en geloofden in niets meer, vertrouwden niets. Ze braken zoals een man die bezig was een mijn te ontmantelen brak op het moment dat zijn geografie explodeerde. Zoals hana brak in het Ospedale Santa Chiara toen een functionaris door de ruimte tussen honderd bedden aan kwam lopen en haar een brief overhandigde die haar de dood van haar vader berichtte.
Een witte leeuw.
Het was kort hierna dat ze de Engelse patiënt ontmoette – iemand die er uit zag als een verbrand dier, strak en donker, een poel voor heer”
- Blz 44: 3e alinea: wanneer iemand huilt verliest hij meer energie dan bij enige andere activiteit”
laatste zin “een heilige der wanhoop”
Heel de alinea is erg mooi.
- Blz 46, laatste alinea: beschrijving Caravaggio door Hanna.
- Blz 47, 4e alinea: “rusten was oordeelloos ontvankelijk zijn voor alle aspecten van de wereld” – “… haar geest schaatsend”
- Blz 48 : “de thermometer van bloed steeg het land in” ?
- Blz 49 “jaargetijden …. die als oude heren de oorlog uitzaten” + 3e alinea
- Blz 50, Hana over haar patiënt: “Ze zou in deze villa blijven met de Engelsman tot de nonnen terugkeerden. Er was iets aan hem dat ze wilde leren kennen, waarin ze wilde groeien en zich verbergen, waar ze zich kon afwenden van het volwassen zijn. Er was iets van een klein walsje in de manier waarop hij tegen haar sprak en in zijn manier van denken. Ze wilde hem redden, deze naamloze, haast gezichtloze man die een van de ruwweg tweehonderd was die tijdens de noordwaartse invasie aan haar zorg waren toevertrouwd.”
- Blz 58, wat Hana over Caravaggio schrijft
- DEEL 3 NU DWALEND VUUR
- Blz 66, 3e alinea: “karakter, die subtiele kunst, verdween uit hun midden gedurende deze dagen en nachten…”
- Blz 68 2e alinea: “hij is een overlevende van zijn angsten”
- Blz 69 onderaan “hij lijkt zomaar tevreden met deze kleine groep in de villa, een soort dwaalster aan de rand van hun constellatie”
- Blz 72, in de Sixtijnse kapel – door de ogen van een sikh
- Blz 73, aankomst per boot van Mariabeeld in Gabicce Mare (kuststad aan de Adriatische Zee )
- Blz 75 onderaan: “we spreken af bij de maanwijzer, David. Een plaats waar de zwakken in de sterken kunnen opgaan”
- Blz 78: “ik werd ziek van het hongeren. Van alleen maar begeerd worden……Daarna trok ik me zo ver terug dat niemand meer bij me kon komen” Hanna
- Blz 83: “Op dit uur hangt overal de geur van hooi. Bromvliegen stuntelen door de lucht en bosten tegen mensen op alsof ze tegen een muur klappen, waarna ze zich onaangedaan terugtrekken. …als lucht uit een kelder die voor het eerst aan het einde van het voorjaar wordt geopend zodat deze tegen de buiten hangende hitte botst. …. Te veel mannen in huis. Ze drukt haar mond tegen haar blote schouder. Ze ruikt haar huid, de vertrouwdheid ervan. Je eigen smaak en geur. …. (over haar vader) In tegenstelling tot de geniesoldaat was haar vader nooit volledig thuis geweest in de wereld. Uit verlegenheid liet hij een aantal lettergrepen weg als hij sprak. ….hij leek gespeend van elk feodaal aura. Hij bezat een vaagheid, een onzekerheid die hem een aarzelende charme verleende. Hij was anders dan de meest mannen…. Maar haar vader was een hongerig spook dat hield van zelfverzekerde, ja ruwbolsterige mensen in zijn omgeving. … Haar vader hield van een zelfverzonnen stad, waarvan de straten en muren en grenzen door hem en zijn vrienden waren getekend. Hij verliet die wereld nooit echt.
- Blz 86 tot 90: over boeken en lezen, en over de ondervraging van de Engelse patiënt – Hana leest voor uit een boek van Kipling en de Engelse patiënt onderbreekt haar: “Lees hem langzaam, lieve kind, je moet Kipling langzaam lezen. Kijk goed waar de komma’s vallen, zodat je de natuurlijke pauzes leert kennen. Hij is een schrijver die pen en inkt gebruikte. Hij keek vaak op van het papier denk ik, hij keek uit zijn raam en luisterde naar de vogels, zoals de meeste schrijvers die alleen zijn.”
- Blz 90 en volgende: Kip en de bom in de boomgaard
- Blz 94 t/m 96: na de ontmanteling van de bom: “Ik dacht dat ik dood zou gaan. Ik wilde dood gaan. En ik dacht als ik doodga, dan ga ik samen met jou dood. Iemand zoals jij, even jong als ik. …… Het was van wezenlijk belang om stil te blijven, zoals hij op standbeelden had vertrouwd in de maanden dat ze langs de kust oprukten, zich een weg vechtend naar en door de versterkte steden tot ze allemaal gelijk waren geworden, overal dezelfde smalle straatjes die veranderden in riolen van bloed…”
- Blz 99 over het nummer “how long has this been going on” : “Hij en hana deinden op de droefenis van de saxofoon. Hij had gelijk. De frasering zo traag, met uithalen, ze kon voelen dat de musicus het kleine prieeltje van de intro niet wilde verlaten en het lied zelf binnengaan, hij wilde daar almaar blijven, waar het verhaal nog niet begonnen was, alsof hij verliefd was op een meisje in de proloog”
- Blz 100, Kip: “Hij kwam tot de ontdekking dat hij de vaardigheid van een driedimensionale blik bezat, de solitaire blik die, gericht op een voorwerp of een bladzijde met informatie, deze opnieuw kon ordenen, alle valse uitweidingen zien. Hij was van nature conservatief maar ook in staat zich de ergste constructies voor de geest te halen, het ongeluksvermogen in een kamer – een pruim op tafel, een kind dat naderbij komt en de gifpit eet, een man die een donkere kamer inloopt en alvorens zich bij zijn vrouw in bed te voegen een petroleumlamp uit zijn houder stoot. Elke kamer zat vol met dit soort choreografie. De solitaire blik kon de verborgen lijn onder de oppervlakte zien, hoe een knoop buiten het gezichtsveld verder kon lussen.”
- Blz 102: “ als hij in staat was naar de andere kant van de kamer te lopen en haar aanraken zou hij geestelijk genezen zijn. Maar tussen hen in lag een verraderlijke en complexe tocht. Het was een erg wijde wereld”
- Blz 104: “Caravaggio zit er stil bij, zijn gedachten verdwaald tussen de zwevende stofdeeltjes. De oorlog heeft hem uit zijn evenwicht gebracht en hij kan in deze toestand, met die valse ledematen die de beloften van de morfine zijn, niet naar een andere wereld terugkeren. Hij is een man van middelbare leeftijd die zich nooit aan een gezinsleven heeft gewend. Zijn hele leven lang heeft hij chronische intimiteit gemeden. Tot aan deze oorlog is hij een betere minnaar dan echtgenoot geweest. Hij is een man geweest die wegglipt, zoals minnaars de chaos verlaten, zoals dieven uitgeklede huizen verlaten. …. In de oorlog die hij tot dusver had meegemaakt was alles wat aan de mensen in zijn omgeving werd geofferd een leugen. Hij had zich gevoeld als een man in een donkere kamer die de roep van een vogel imiteert. Maar hier wierpen ze huiden af. Ze konden slechts imiteren wat ze waren. Het enige verweer was zoeken naar de waarheid in anderen.”
- Blz 109: “het probleem met ons allemaal is dat we ergens zijn waar we niet horen. Wat moeten wij in Afrika, in Italië? Wat moet Kip in godsnaam bommen opruimen in boomgaarden? Wat moet hij met een oorlog van de Engelsen? Een boer aan het westelijk front kan geen boom meer snoeien zonder zijn zaag te vernielen. Omdat er nog zoveel granaatscherven van de vorige oorlog in zitten. Zelfs de bomen staan vol van de ziektes die wij hebben gezaaid. “
- Blz 113: “ze leert alle schakeringen van zijn donkerte kennen. De kleur van zijn onderarm vergeleken met de kleur van zijn nek. De kleur van zijn handpalm, zijn wang, de huid onder de tulband. … Ze houdt het meest van de natte kleuren van zijn nek als hij zich wast. En zijn borst met het zweet waarin haar vingers klauwen als hij boven op haar is en de donkere, pezige armen in het duister van zijn tent”
- DEEL 4 – ZUID CAIRO 1930-1938
- Blz 122 over de onderzoekers en avonturiers in de Sahara: “ we vormden een mini-natie tussen de twee wereldoorlogen, kaarten maken en steeds nieuwe verkenningen…. Een oasemaatschappij noemde Bagnold het.”
blz 123 : “Drie uur ’s nachts. De (zand)storm zwiepte de tenten van hun haringen en we rolden met ze voort, zand scheppend zoals een zinkende boot water schept, tegen de grond gedrukt, stikkend, tot we werden bevrijd door een kameeldrijver. In negen dagen kregen we drie stormen over ons heen… Het paard verdween. Drie kamelen gingen dood. De laatste twee dagen hadden we niets te eten, alleen thee. Het laatste contact dat we nog met een andere wereld hadden was het geklingel van de beroete theeketel en de lange lepel en het glas dat in de ochtendduisternis naar ons toe kwam. Na de derde nacht hielden we op met praten. Het enige belangrijke was het vuur en het schrale bruine nat.
Door puur geluk stuitten we op een woestijnnederzetting El Tadzj. Ik wandelde door de soek, de klokkensteeg galmde, vandaar naar de straat van de barometers, voorbij de stallen met geweren en patronen, kraampjes met Italiaanse tomatensaus en andere ingeblikte etenswaren uit Bengasi, bonte katoenen lappen uit Egypte, struisvogelstaartveren, straattandartsen, boekverkopers. We waren nog steeds stom, allemaal volgden we onze uiteenlopende paden. We namen deze nieuwe wereld traag op alsof we half verdronken boven water kwamen.”
- Nog blz 123: “In de loop van 1931 sloot ik me aan bij een bedoïnenkaravaan en kreeg te horen dat er nog iemand van ons was. Fenelon-Barnes, naar later bleek. Ik ging naar zijn tent. … er lag een klein hoopje, misschien een hond, onder de beddensprei. Ik trok de djellaba weg en daar lag een klein Arabisch meisje vastgebonden te slapen.”
- Blz 124 “geleidelijk aan werden we stateloos. Ik begon staten te haten. We zijn gedeformeerd door nationale staten. Madox is gestorven vanwege de staten.
De woestijn liet zich niet opeisen of bezitten – het was een stuk stof door de wind voortgedragen, nooit op zijn plaats gehouden door stenen en met honderd verschillende namen lang voor Canterbury bestond, lang voor Europa en het Oosten door veldslagen en vertragen tot een lappendeken werden gemaakt. Hun karavanen, die vreemde dwalende feesten en culturen, lieten niets achter, geen sintel. Wij allemaal, zelfs diegenen met huizen en kinderen in de Europese verte, wilden de kleding van onze landen afwerpen. Het was een oord des geloofs. We verdwenen in landschap. Vuur en zand. We verlieten de havens van oasen. De plaatsen waar water kwam, die door water werden aangeraakt … Aïn, Bir, Wadi, … Ik wilde mijn naam niet naast zulke mooie namen. Wis de familienaam uit! Wis naties uit! Zulke dingen leerde de woestijn mij…. Maar ik wilde mijn naam en de plaats waar ik vandaan kwam uitwissen. Tegen de tijd dat de oorlog uitbrak, na tien jaar in de woestijn, was het gemakkelijk voor mij om over grenzen te glippen, aan niemand toe te behoren, aan geen enkele natie.”
- Blz 125-126: “Zo kan een man in de woestijn in een naam glippen als in een pas ontdekte bron en binnen zijn beschaduwde koelte in de verleiding komen die beslotenheid nooit meer te verlaten... Ik zette geen voet op een plek waar nooit eerder iemand voet had gezet, maar op een plek die in de loop der eeuwen plotseling, kortdurend bevolkt was geweest – door een veertiende-eeuwse leger, een Teboe-karavaan, de Senoessi-bandieten van 1915. En in de tussentijd - was er niets. Als er geen regen viel kwijnden de acacia’s weg, de wadi’s droogden uit.. tot het water plotseling vijftig of honderd jaar later terugkeerde. Sporadische verschijningen en verdwijningen, als legenden en geruchten door de geschiedenis.
In de woestijn worden de meest geliefde wateren als de naam van een minnaar blauw in je handen gedragen, ze gaan je keel binnen. Je slikt afwezigheid.”
- Blz 126: “Maar wij waren geïnteresseerd in hoe ons leven iets betekenen kon voor het verleden. Wij voeren naar het verleden. Wij waren jong. Wij wisten dat macht en rijkdom tijdelijke dingen waren.”
- DEEL 5 - KATHARINE
- Blz 133: “wie strooit de etenskruimels die je verlokken? Naar iemand die je nooit in gedachten had. Een droom. Dan later een andere reeks dromen.”
- Blz 134: “Hij pretendeerde een man te zijn van de wereld die hij in wezen jaren geleden verlaten had, sindsdien almaar ploeterend om een half verzonnen woestijnwereld te verkennen.”
- Blz 136: “Niets kan hem van haar afhouden.
Als hij niet in de woestijn is met Madox of in de Arabische bibliotheken met Bermann, ontmoet hij haar in het Groppi-park – naast de zwaar bevloeide pruimentuinen. Hier is ze het gelukkigst. Ze is een vrouw die vochtigheid mist, die altijd heeft gehouden van lage groene heggen en varens. Terwijl zoveel groen hem een carnavalsgevoel geeft.”
- Blz 136, einde en 137 begin: over de verwondingen die Katharine aan haar minnaar bezorgt.
- Blz 137: “soms, als ze de nacht bij hem kan doorbrengen, worden ze gewekt door de drie minaretten in de stad die voor zonsopgang beginnen met hun gebeden. Hij wandelt met haar door de indigo markten tussen Zuid Caïro en haar huis. De prachtige geloofszangen schieten als pijlen de lucht in, de ene minaret antwoordt de andere, alsof ze een roddelpraatje over hen tweeën uitwisselen zoals ze daar door de koude ochtendlucht lopen, de geur van houtskool en hennep verleent de lucht reeds diepgang. Zondaars in een heilige stad.”
- Blz 138: “Hij is door haar ontmanteld. En indien zij hem hiertoe gebracht heeft, waartoe heeft hij haar dan gebracht?” en 140: “hoe gebeurt dit? Verliefd en ontmanteld worden.”
- DEEL 6 - EEN BEGRAVEN VLIEGTUIG
- Blz 146, over boeken: “In 1942 stuurden de Duitsers een spion .. voor de slag van El Alamein naar Caïro. Hij gebruikte de roman Rebecca van Daphne du Maurier als codeboek om boodschappen over troepenverplaatsingen naar Rommel te sturen. Moet je horen, het boek werd verplichte lectuur voor de Britse geheime dienst. Zelfs ik las het.”
- Blz 151: “Maar zij was een vrouw die was opgegroeid in de beslotenheid van tuinen, in vochtigheid, met woorden als ‘klimop’ en ‘egel’. Haar passie voor de woestijn was tijdelijk. Ze was om zijnentwille van de strengheid van de woestijnen gaan houden, ze wilde zijn gemoedsrust in hun eenzaamheid begrijpen. Ze was altijd veel gelukkiger in de regen, in badkamers dampend van vloeibare lucht,..Ze zou het verschrikkelijk gevonden hebben om naamloos te sterven. Voor haar liep er een tastbare lijn in de tijd terug naar haar voorouders, terwijl hij het spoor waaruit hij was opgedoken had uitgewist.”
- Blz 155-156 waar Almasy/de Engelse patiënt vertelt van de val met het vliegtuig “Hij heeft het vliegtuig nu in het oog….tot hij beseft dat hij in brand staat.”
- Blz 157: “Kip en ik zijn allebei kosmopolitische bastaards – geboren in de ene plaats en uit vrije wil elders gaan wonen. Ons hele leven worstelen we om terug te keren naar of wweg te komen uit ons vaderland.”
- DEEL 7 - IN SITU
- Blz 164-165: informatie over bommen en opruimingen
- Blz 168: “Kip was in vriendschap benaderd en dat zou hij nooit meer vergeten.”
- Blz 169: “wat hij in Engeland zag was een overschot aan onderdelen waarmee het hele subcontinent India tweehonderd jaar toe zou kunnen.”
- Blz 170 “zo had hij zich een doortocht verworven, vrij van de chaotische machinerie van de oorlog. Hij stapte een familie binnen, na een jaar in den vreemde, alsof hij de teruggekeerde verloren zoon was die een stoel aan tafel kreeg aangeschoven, omhelsd werd met conversatie.”
- Over Kip, blz 174 en volgenden: “Hij bezet plotseling een plattegrond van verantwoordelijkheden … Het was dit bewustzijn dat later in hem de behoefte deed ontstaan zich voor zoveel af te sluiten wanneer hij aan een bom werkte. Hij was een van die mensen die nooit geïnteresseerd zijn in de choreografie van macht. Hij voelde zich ongemakkelijk bij het schuiven met plannen en oplossingen. Hij voelde zich alleen in staat tot verkenning, tot het lokaliseren van een oplossing. … en die mannen, die buiten dienst nog niet door een bijna leeg café naar hem toe zouden komen om met hem te praten , zouden doen wat hij wilde. Het was een vreemd gevoel. Alsof hij een groot kostuum had gekregen waarin hij rond kon wentelen en waarvan de mouwen achter hem aan sleepten. Maar hij wist dat het hem niet beviel. Hij was gewend aan zijn onzichtbaarheid. In Engeland werd hij genegeerd in de verschillende barakken, en op den duur prefereerde hij dat. De autarkie en de teruggetrokkenheid …. Die waren evenzeer het gevolg van het feit dat hij een anoniem lid was van een ander ras, deel van de onzichtbare wereld. Hij had tegen dat alles persoonlijke verdedigingsmechanismen opgebouwd…. Zijn verleden of persoonlijkheidstrekken openbaren zou een te luid gebaar geweest zijn… Al vroeg had ik de verwaarloosde ruimte ontdekt van degenen onder ons die een stil leven leiden.”
- Blz 179-180 mooie scène waarin Miss Morden Kip komt verfrissen tijdens een opruimingsactie in het paardenbeeld.
- DEEL 8 - HET HEILIGE WOUD
- Blz 183 Kip brengt een lieveheersbeestje binnen dat hij en Hana op de Engelse patiënt neerzetten.
- Blz 184 “Caravaggio zal zich de glijduik altijd blijven herinneren. Hij zou nu weg kunnen lopen, hem nooit meer terugzien en hem toch nooit vergeten. Jaren later in een straat in Toronto zal Caravaggio uit een taxi stappen en het portier openhouden voor een Indiër en op dat moment aan Kip denken. Nu zendt de geniesoldaat alleen maar zijn lach omhoog naar Caravaggio’s gezicht, en erlangs, naar het plafond.”
- Blz 193-194 beschrijving van Kip: Hij beweegt altijd met betrekking tot dingen, langs muren, terrasheggen. Hij tast de randgebieden af. .. het enige dat hij nooit in beschouwing zal nemen is zichzelf… als iemand praat kijkt hij naar een mond, niet naar ogen en hun kleur… monden geven onzekerheid bloot, of zelfvoldaanheid, of welk punt ook op het karaktersprectrum…. Alles wordt door hem opgenomen als deel van een wisselende harmonie.”
- Scène van blz 195 tot 199 als Hana en Kip Caravaggio verschalken.
- Blz 199: “dit is per slot van rekening een sterfelijke tijd”
- DEEL 9 - GROT DER ZWEMMERS
- Blz 203/204 – Katharine: “na die week in Caïro was ze stomgeslagen, ze las de hele tijd, bleef meer op zichzelf, alsof er iets was gebeurd, alsof ze plotseling dat wonderlijke van het menselijke wezen had ontdekt, dat het kan veranderen.. ze was bezig zichzelf te ontdekken.. ze las alles over de woestijn… ik was 15 jaar ouder dan zij, begrijp je. Ik had het stadium in het leven bereikt waar ik me identificeerde met cynische schurken in een boek. Ik geloof niet in permanentie, in relaties die leeftijden overbruggen. Ik was vijftien jaar ouder. Maar zij was slimmer. Ze was happiger op verandering dan ik…. Ze ontmoette me toe ik al die etiketten droeg.”
- Blz 205-207: Katharine leest voor uit Herodotus Historiën, het verhaal over Candaules, een verhaal dat parallel loopt aan het verhaal van haar en haar man.
- Aansluitend blz 207 hoe Almasy verliefd werd op Katharine: “Ze stopte met lezen en keek op. Uit het drijfzand. Ze evolueerde. Zo ging de macht in andere handen over. Intussen werk ik, met behulp van een anekdote, verliefd. Woorden, Caragaggio. Ze hebben macht…. Ik ben iemand die vast tot hij ziet wat hij wil”
- Blz 210: “de paranoia en claustrofobie van stiekeme liefde… Jij glijdt langs alles heen met je angste en haat voor bezit, voor bezitten, voor bezeten worden, voor genoemd worden; Je vindt dat een goede eigenschap. Ik vind je onmenselijk… Ze had altijd behoefte gehad aan woorden, zij hield van ze, groeide op met ze. Woorden schonken haar helderheid, redelijkheid, vorm. Terwijl ik vond dat woorden emoties braken als stokken in water.”
- Blz 211-212 Madox : “Het was 1939 en we waren sowieso allemaal uit dit land aan het vertrekken, de oorlog in. En Madox keerde terug naar het dorp Marston Magna, in Somerset, waar hij geboren was, en een maand later zat hij in een kerkdienst naar de preek waarin de oorlog werd verheerlijkt te luisteren, trok zijn pistool en schoot zich dood…. Hij bewoog zich voort met trage pas. Ik heb hem nooit zien dansen. Hij was iemand die schreef, die de wereld duidde. Wijsheid groeide uit het overhandigen van de kleinste splinter emotie. Een blik kon aanleiding zijn voor alinea’s theorie.”
- Blz 214: “Er was liefdesgefluister in een cabine. Er was oorlog om de hoek.”
- Blz 215: “Een slechte Egyptische violist imiteerde Stéphane Greppelli en Almasy was als een uit zijn baan geraakte planeet. ‘Op ons – de planetaire vreemdelingen’ toostte hij met geheven glas;”
- Blz 216: “het was van belang op zulke avonden om de handeling van de avond uit te spelen, terwijl de menselijke constellaties om je heen wervelden en glibberden. Er was geen zorg of voorzorg. De veldaantekeningen van de avond kwamen later… Koude nachten in de woestijn. Hij plukte een draad van de horde nachten en stak hem als voedsel in zijn mond.”
- Blz 219: “hij gilde haar naam tegen de rotsen. Want echo is de ziel van de stem die zichzelf opwekt in holle plaatsen.”
- Blz 220, laatste alinea, over Caravaggio
- Blz 222 Almasy over Hana, tegen Caravaggio: “de enige manier om haar te laten communiceren was vragen of ze me wilde voorlezen”
- Blz 223 “Je moet tegen me praten Caravaggio. Of ben ik slechts een boek? Iets om te lezen, een wezen dat uit een loch gelokt moet worden en volgespoten met morfine, vol kronkelwegen, leugens, verspreide vegetatie, hopen steen.”
- Blz 224 “ergens werd een oorlog voorbereid zoals een hand door een zolderraam steekt” “Ze (vliegtuigen) dippen hun vleugels door het licht en dan gaan ze die stilte binnen.”
- Blz 226.227 Almasy vertelt de gewonde Katharine dat hij haar altijd heeft gekend en vergelijkt zichzelf met de jakhals: “haar starende blik was blijvend….in zijn kaken klemt hij stukken van het verleden die hij tot je brengt, en wanneer heel die tijd volledig ontdekt is, dan zal blijken dat hij reeds bekend was.”
- Blz 228 “Het is belangrijk op heilige plaatsen te sterven”
- Nog blz 228: “En alle namen van de stammen, de nomaden van geloof die wandelden in de monotinie van de woestijn en licht en geloof en kleur zagen. …..Wij zijn gemeenschapsgeschiedenissen, gemeenschapsboeken. ….. Ik droeg Katharine Clifton de woestijn in, daar waar het gemeenschapsboek van maanlicht is. We bevonden ons te midden van het gerucht der bronnen. In het paleis van de wind.” Heel deze alinea is heel mooi!
- DEEL 10 - AUGUSTUS
- Blz 231 caravaggio: “zijn verblijf in de villa had zijn lichaam losser gemaakt, vrij van spanning, zodat hij groter leek, breder van gebaar… hij had het gevoel dat hij te lang in de woestijn was geweest.”
- Blz 232 “caravaggio had zich vroeger als een god in haar aanwezigheid bewogen. Nu, met zijn vlezige gezicht en torso en die grijsheid in hem, was hij een vriendelijker mens.” “hana voegde zich bij hen, haar handen nu in haar zakken, zoals Kip haar graag zag lopen. Zo ontspannen, alsof ze haar armen voor de nacht had opgeborgen, nu in eenvoudige armloze beweging.”
- Blz 234, laatste alinea: de verandering in Hana.blz 235 t/m 237Hana en Kip. Mooi geschreven. “er is geen sleutel tot hem. Overal voelt ze brailledoorgangen.” “hij heeft haar droefenis meer dan wie ook in kaart gebracht;” “Hij kent de diepte van de duisternis in haar, haar gebrek aan een kind en aan geloof.” “Maar zij weet dat deze man aan haar zij een der onkwetsbaren is, opgegroeid als buitenstaander en zodoende in staat van loyaliteit te veranderen, verlies te compenseren. Sommigen worden vernietigd door onrecht en sommigen niet.” “haar ingekeerdheid was een droefenis van inborst” “Het was het moment dat hij hen allemaal achterliet. Het moment dat de ophaalbrug achter de ridder werd opgetrokken en hij alleen was met slechts de vredigheid van zijn eigen strikte talent. .. Elke ochtend stapte hij van het geschilderde tafereel naar de donkere hompen van chaos. De ridder. De oorlogsheilige.”
- Blz 241: “Misschien is deze villa ook zo een tableau, zij gevieren in besloten beweging, tijdelijk oplichtend, als ironisch gebaar tegen deze oorlog in het veld gebracht.”
- Het vertrek van Kip – begin blz 244 “waar hana nu, in de toekomst, ook is, ze is zich bewuist van de bewegingslijn die Kips lichaam uit haar leven volgde -– 2e alinea blz 246 – 247 “als je de bruine rassen in de wereld begint te bombarderen ben je een Engelsman” 248 “hij heeft het gevoel dat alle winden van de wereld Azië zijn binnengezogen… Zijn naam is Kirpal Singh en hij weet niet wat hij hier doet” Brief van hana aan Clara.
- De Engelse patiënt heeft altijd het boek “Historiën” van Herodotus bij zich, Madox dat van Tolstoj “Anna Karenina”. Engelse patiënt leent Katharine een boek over het schaakspel.
- Afwisseling in tegenwoordige en verleden tijd
Woordenlijst:
- Apocrief: niet erkend als echt, niet authentiek, twijfelachtig, van duistere oorsprong.
- autarkie : de behoefte onafhankelijk te zijn, in de economie betekent het zelfvoorziening.
- contraptie : uitvindsel
- cordiet : reukloos buskruit
- discantus : is een muziekterm en betekent het uit elkaar zingen, meerstemmigheid.
- discantus : is een muziekterm en betekent het uit elkaar zingen, meerstemmigheid.
- effigie : beeltenis, afbeelding, figuur op grafmonument.
- Frontispices: is een boekillustratie, die zich op de tweede pagina, de tegenover de titelpagina liggende bladzijde bevindt.
- Gurdwara: een Sikh tempel.
- keloïden : Een keloïd is een goedaardig gezwel dat ontstaat na overmatige groei van littekenweefsel
- kolokwint : komkommer- of kalebasachtige plant met bittere vruchten.
- Kurta: lang overhemd, door mannen in India gedragen.
- palankijn : Indische of Aziatische draagstoel
- semafoor : optische telegraaf voornamelijk langs kustlijnen gebruikt en waarover al in de Romeinse tijd werd geschreven maar waarschijnlijk niet toegepast.
- Teboe-karavaan: Tebu of Toeboe: volk uit de Sahara in Tjaad en Zuid Lybië.
- theorema: stelling of uitspraak die af te leiden is met behulp van een verzameling axioma`s en reeds eerder afgeleide stellingen
- Topiaria: komt van het Griekse woord ‘topos’, landschap, in het Latijn betekent ars topiaria landschapskunst. Het in bepaalde vorm snijden of snoeien van struiken en bomen. Deze kunst werd al eeuwenlang toegepast zoals blijkt uit afbeeldingen uit Egyptische graftombes, Perzische miniaturen en Romeinse fresco’s
- torpiditeit : gevoelloosheid, lusteloosheid, verdoving.
- Wadi: een Arabisch woord voor een rivierdal dat het grootste deel van het jaar droog staat.
- zwade (karavanen): Afgemaaid koren , baan die een plukker in een gang plukt of hoeveelheid gras of koren in één regel afgemaaid.
Verklaring verwijzingen naar historische plaatsen of gebeurtenissen
- Slag bij Monte Cassino: Een op een berg gelegen historische abdij van Benedictus nabij Cassino in Italië, die uitkijkt over de rivier de Rapido. In de loop van de geschiedenis zijn daar vele veldslagen geleverd maar de meest bekende is die uit de Tweede Wereldoorlog in 1944 toen de geallieerden daar door de Duitse Gustav linie trachten te breken om Rome te bereiken. Bij die gevechten werd de abdij door bombardementen tot een complete ruïne herschapen.
- De Dode ridder van Ravenna: beeld van Guidarello Guidarelli dat zich in Ravenna in de Pinacoteca Comunale bevindt. Er wordt beweerd dat elke vrouw die hem kust, binnen het jaar getrouwd zal zijn. De prachtige marmeren ridder - ook wel de Valentino van Ravenna genoemd - werd in 1525 gebeeldhouwd door Tullio Lombardo en is een van de verfijndste beeldhouwwerken uit de 16de eeuw. Jarenlang werd aangenomen dat Guidarelli eervol gesneuveld was op een of ander slagveld, maar onderzoek wees uit dat hij in 1501 vermoord werd tijdens een ruzie over een hemd.
- De grot der zwemmers : een grot in de Sahara met prehistorische tekeningen van o.a. figuren die lijken te zwemmen. Door de echte Almasy beschreven in zijn boek ‘onbekende Sahara”.
- Lorna Doone : een historische roman van R.D. Blackmore die zich afspeelt in Exmoor in de 17e eeuw over een boerenzoon die verliefd wordt op Lorna Doone, een meisje uit een voormalig rijk geslacht .
- Gilf Kebir : een bergplateau in het uiterste zuidwesten van Egypte, in de Libische Woestijn.
- Het verloren leger van Cambyses: In het jaar 523 voor Chr. wordt het leger van de Perzische koning Cambyses door de Egyptenaren in de val gelokt. Voor het echter tot een treffen komt, is het leger van Cambyses al verloren. Een enorme zandstorm steekt op in de Sahara en het leger vergaat tot de laatste man onder het zand.
- Zerzura: een legendarische stad die ooit zou bestaan hebben diep in de woestijn ten westen van de Nijl in Egypte of in Lybië. In geschriften uit de 13e eeuw was er sprake van een stad die wit was als een duif en waar grote schatten verborgen lagen en die de Oase van de kleine vogels werd genoemd. In de 20e eeuw gingen Europese avonturiers en onderzoekers op zoek naar Zerzura. Onder hen de Brit Ralph Bagnold en de Hongaar László (Ladislaus) Almásy die een expeditie leidden van 1929 tot 1930. In 1932 was er een expeditie door Almasy en Patrick Clayton. De deelnemers aan de expeditie richtten de Zerzura Club op in een bar in Wadi Halfa in 1930.
- Senoessi: een Lybische nomadische Soefi stam uit Lybië en Soedan, gesticht in Mekka in 1837. Ze beweren rechtstreeks af te stammen van de profeet Mohammed. Van 1902 tot 1913 streden ze tegen de Franse overheersing in de Sahara en sinds 1911 ook tegen de Italiaanse kolonisering van Lybië. Tijdens de 1e Wereldoorlog vochten de Senoessi tegen de Britten in Egypte en Soedan. Tijdens de 2e Wereldoorlog echter steunden ze de Britten
- La Chartreuse de Parme : roman van Stendhal die zich afspeelt in Italië tijdens de Revolutie onder leiding van de jonge Bonaparte.
- Zijn stamboom ging terug tot Knut: Knut = Knoet de grote, koning van Engeland, Denemarken en Noorwegen in de 11e eeuw.
- De weg der 40 dagen : een karavaanroute waarover veelal slaven werden vervoerd en die vertrok vanuit Darfur in westelijk Soedan naar het zuiden van Egypte. De naam dankt de route aan het feit dat het meestal 40 dagen duurde om ze af te leggen.
- Herodotus of Herodotos van Halicarnassus (ca. 485 v; Chr. *420 v. Chr.) was een Grieks historicus die in het westen beschouwd wordt als de vader van de geschiedschrijving. Hij is vooral bekend door zijn werk De Historiën. Hij was de eerste die over geschiedenis schreef en die ook trachtte te duiden.
- László (Ladislaus) Almásy: (22 augustus 1895 – 22 maart 1951) was een Hongaarse aristocrat, motorrijder, woestijnonderzoeker, vliegtuig- en auto piloot en scoutsleider die in zijn jeugd 4 jaar in een Engelse kostschool verbleef. Hij was piloot tijdens de 1e Wereldoorlog tot hij in 1918 werd neergeschoten in Italië. Hij woonde nog enige jaren in Engeland na WO I. Hij begeleide safari’s in Egypte en zo vatte hij belangstelling op voor de woestijn waar hij daarna aan expedities deelnam. Tijdens de 2e Wereldoorlog loodste hij voor de Duitse generaal Rommel spionnen door de Sahara. In tegenstelling tot de figuur in het boek was de echte Almasy homosexueel.
- Sir Robert Clayton East-Clayton en Dorothy East Clayton: stonden model voor Geoffrey en Katharine Clifton in het boek “De Engelse patient. Zij huwden in februari 1932 maar Robert stierf al in September van hetzelfde jaar tengevolge van een infectie die hij bij een Sahara expeditie had opgelopen. Dorothy, die net als haar man ook pilote was, overleed een jaar later bij een mysterieuze vliegtuigscrash.
- Caravaggio: Italiaans Barok schilder (1571-1610), afkomstig uit het plaatsje Caravaggio, in de provincie Bergamo in Noord Italië. Caravaggio was een heethoofd met neiging tot zelfdestructie en hij kwam in Rome voortdurend in aanvaring met justitie. Vandaar de naam van het personage uit het boek