Besprekingen 2009 - 2010 Deel 3
De nazi en de kapper - Edgar Hilsenrath
Samenvatting
Het boek is een groteske satire. Het vertelt het verhaal van Max Schulz, een Duitse jongen, die opgroeit tijdens de opkomst van Hitler en het Nazisme. Zijn beste vriend is de Joodse jongen Itzik, zoon van een kapper. Max wordt nazi en massamoordenaar. Na de Tweede Wereldoorlog neemt Max de identiteit aan van zijn vriend Itzik, emigreert naar Israël en vestigt zich daar als kapper. Het verhaal wordt verteld door Max en door Itzik/Max afhankelijk van de periode waarin de figuur zich bevindt.
Bespreking
Mening van de groep
•Nog nooit zo een vreemd boek gelezen met zo een aparte schrijfstijl. Heb het graag uitgelezen. De geschiedkundige achtergrond was interessant, het verhaal bleef nog lang hangen.
•Het duurde lang voor ik er in kwam, het was bevreemdend. Ik moest worstelen om er door te raken. De schrijfstijl sprak me niet aan: koel en akelig, niet grappig maar eerder grimmig. Ik kon me niet met de personages identificeren. Ik was wel benieuwd naar de afloop. Ik vond het boek "de welwillenden" van Jonathan Littel over de SS-officier Max Aue veel beter en ook meer leerzaam.
•De stijl van het boek stond me niet aan. De verteller die zichzelf voortdurend citeert stak me tegen. Ik vond het ook niet grappig. Naarmate het boek vorderde boeide het verhaal me echter wel.
•In het algemeen houdt ik niet zo van boeken die grappig bedoeld zijn, maar naar het einde toe had ik er geen last meer van en sprak de schrijfstijl me ook meer aan.
•Een geweldig goed boek. Ik heb er van genoten. Het is goed geschreven zodat het me ook geen moeite kostte om het te lezen. De afstandelijkheid stoorde me niet, het was eerder passend bij dit soort verhaal
•In het begin moest ik aan de stijl gewennen, met name de afstandelijke manier waarop de verteller zijn verhaal doet. Door die afstandelijkheid waren de akelige dingen echter wel te lezen. De stijl gaf de banaliteit erg goed weer. Een speciaal boek. Ik vond het wel niet humoristisch.
Het boek wordt in de ik-vorm geschreven. Door wiens ogen zien we de gebeurtenissen? Is dit een interessante manier van vertellen?
We zien de gebeurtenissen door de ogen van Max en zijn alter-ego Itzik. Het is een speciale man die op een speciale manier een speciaal verhaal vertelt. De vraag wordt gesteld of de hoofdpersoon een psychopaat is. Hij is eerder iemand die doet wat hij doet omdat het toen zo was, zo hoorde, omdat iedereen dat deed. Hij ging mee met de massa. Toch was het geen gewone meeloper voor iedereen en werd hij niet echt in de gebeurtenissen meegesleurd. Wat hij deed, deed hij eerder uit opportunisme.
Er is geen dubbelzinnigheid in de twee identiteiten van de verteller. Hij vertoonde een identiek gedrag in beide identiteiten. De schrijver laat zien heo gemakkelijk het kan gebeuren dat je dergelijke wrede daden stelt.
Het boek wordt omschreven als een 'groteske satire'. Herken je dit?
Er zijn veel voorbeelden aan te halen die het boek tot een groteske satire maken: de Poolse heks in het bos, het zeulen met de gouden tanden, de vrijscène bij het lijk, het uiterlijk van de echte Ariër Max (donker met haakneus) en van zijn vriend Itzik, de Joodse jongen (blond met blauwe ogen), het feit dat Max de vrijspraak krijgt terwijl hij eigenlijk boete wil voor zijn daden.
Het verhaal is ook vaak erg schrijnend maar het blijft leesbaar door de afstandelijkheid waarmee het wordt verteld.
Er worden verschillende vergelijkingen gemaakt in het boek. Kun je er enkele noemen?
De rede van Hitler op de Ölberg wordt vergeleken met de Bergrede van Jezus Christus.
De stiefvader van Max heeft een snor als Hitler maar hij is vleeseter en heeft wel een lang lid en Hitler vegetariër was en een kort lid had.
Joden worden vergeleken met bomen (5e boek, deel 9)
Wat is het thema van het boek?
•dader-slachtoffer
•banaliteit van de oorlog
•argeloosheid van het kwaad
•opportunisme
•inwisselbaarheid van goed en kwaad, van dader en slachtoffer
Dit boek beschrijft gebeurtenissen die 40 à 60 jaar geleden plaats vonden. Vind je het nog steeds actueel?
Het is zeker nog actueel. Er zijn voorbeelden legio daarvan. Het goede en het kwade is van alle tijden.
Behalve Max die Itzik wordt zijn er nog andere gedaanteverwisselingen in het boek. Noem er enkele.
Mira verandert van dik naar dun en gaat praten nadat ze alles heeft uitgespuwd.
Het oude vrouwtje in het bos wordt 's nachts een nymfomane.
Sprookjes zijn wreed maar ze hebben ook een boodschap. Welke boodschap denk je dat Hilsenrath ons wil geven?
•Niets is wat het lijkt.
•in iedereen zit er goed en kwaad
•niemand weet van te voren hoe hij in bepaalde situaties zou handelen.
In de recensies wordt vaak gesproken over de fantastische humor van het boek. Ga je hiermee akkoord? Geef eventueel enkele voorbeelden.
Er worden erg gruwelijke dingen in het boek verteld en door de humor wordt het leesbaar, kan je de wreedheden gemakkelijker verwerken.
Het duurde 6 jaar voordat een uitgeverij het aandurfde om het boek in Duitsland te publiceren. Begrijp je waarom?
Het boek was waarschijnlijk erg confronterend voor de Duitsers. Het werd als ongepast ervaren een 'dader' aan het woord te laten. Dergelijke verhalen worden beter aanvaard als ze door een slachtoffer worden beschreven.
Is er ook hoop in de roman te vinden of blijf je eerder achter met een verlammend gevoel van pessimisme?
Het boek gaf geen hoop. Het was wrang en pessimistisch. er wordt niets geleerd uit het verleden? Dergelijke wreedheden gebeuren nog steeds. De mensheid is er nog steeds toe in staat.
Welk cijfer geef je het boek?
Gemiddeld 7,4.
Meer over de schrijver
Edgar Hilsenrath werd in 1926 in Leipzig geboren. Zijn vader was een succesvol Joods zakenman. Bij de opkomst van het nazisme stuurde de vader zijn gezin naar Roemenië en hij vluchtte zelf een paar maanden later naar Frankrijk. De schrijver kwam met zijn familie in een Joods getto terecht in Moghilev-Podolsk. In 1944 werden ze door de Russen bevrijd en werd Edgar in Rusland ingezet als werkkracht. Hij slaagde er in te vluchten en vanuit het bevrijde Boekarest bereikte hij Palestina waar hij zich vestigde. Hij kon echter geen vrede nemen met de tweedeling tussen Arabieren en Joden en zo vestigde hij zich in 1951 in New York. In 1975 keerde hij terug naar Berlijn waar hij nu nog woont.
Andere boeken van deze schrijver:
•Nacht
•De thuiskomst van Jossel Wasserman
•Ruben Jablonski
De roofbruid - Margaret Atwood
Samenvatting
Drie vrouwen, die totaal verschillend zijn, studeerden ooit aan dezelfde universiteit. Wat zij met elkaar gemeen hebben is dat een vierde vrouw, Zenia, in hun leven binnendrong en hen op een wrede en kwetsende manier hun partner afhandig maakte. Achtereenvolgens vernemen we de geschiedenissen van de drie vrouwen: Tony, Charis en Roz, vanaf hun jeugd tot hun turbulente belevenissen met Zenia. Alle drie zijn ze van mening dat Zenia dood is maar op een dag duikt ze terug op en tracht ze weer in hun levens binnen te dringen.
Bespreking
Mening van de groep
In tegenstelling tot de Maasdemoisellen met wie ik dit boek eerder las (zie http://users.belgacom.net/leesclub-de-maas/leesclub.htm#boek4), was de groep niet zo positief over dit boek.
Positief: het boek was wel leuk geschreven, makkelijk leesbaar, goede opbouw en toch wel boeiende figuren en goed weergegeven tijdsbeeld, eerder ideale vakantieliteratuur. Het fragment over de grootmoeder van Charis was wel mooi en ontroerend.
Negatief: boek vol karikaturen, geen boek om serieus te nemen, werd saai na een tijd, overbodige uitweidingen over veldslagen, het omkeren van woorden door Tony enerveerde, het kwam te veel voor en het had geen diepe bedoeling voor het verhaal, anticlimax op het einde daar waar een dramatische wraak meer op zijn plaats zou zijn geweest, andere boeken van Atwood zijn beter.
Wat is volgens jullie het thema van het boek? Waar gaat het over?
Het boek gaat over vriendschap, opofferingsgezindheid van vrouwen en zwakte van mannen, man-vrouw relatie, wat er gebeurt als je je leven niet zelf in handen neemt maar laat bepalen door anderen.
In een interview zegt de schrijfster zelf dat ze zich liet inspireren op het sprookje van Grimm 'De Roversbruidegom' 'In het originele verhaal gaat het over een slecht vrouwenverslindend monster. Waarom veranderde ik het? Op een dag zat ik te denken: waar zijn al de Lady Macbeths naar toe? Zijn ze allemaal veranderd in Ophelia's die de rollen van slechteriken hebben overgelaten aan mannen? Als alle vrouwen van nature zich goed gedragen of zich niet anders durven gedragen uit angst voor antifeministisch te worden versleten, dan zijn ze beroofd van het maken van een morele keuze. Dan is er niet veel meer voor hen weggelegd in boeken dan heel veel weglopen. Anders gezegd: gelijkheid betekent gelijkheid zowel in het goede als in het kwade. Hieruit kan je besluiten dat er in dit boek slechtheid voorkomt. En waarom niet? In het leven gebeuren er erge en slechte dingen. Naarmate je ouder wordt leer je dit zeker.' (vrij vertaald uit het Engels)
Tony, Charis en Roz verschillen veel van elkaar en toch hebben ze ook veel gemeen. In welk opzicht verschillen ze van elkaar en wat hebben ze gemeen, zowel als kind dan als volwassen vrouw? In welke mate verschillen de kinderen van Charis en Roz van hun moeders?
Ze hebben het volgende gemeen: een ongelukkige jeugd, ze werden of verlaten of verwaarloosd, ze werden door hun man/vriend en door Zenia bedrogen. Ze zijn toch ook wel goede vriendinnen voor elkaar in die zin dat ze voor elkaar zorgen als ze problemen hebben. Hun mannen zijn eerder zwakke figuren. Charis en Roz voelen zich allebei schuldig tegenover hun kind(eren) hoewel ze alletwee wel toegewijde moeders zijn.
Hun persoonlijkheden zijn echter zeer verschillend: Tony is de wat geobsedeerde wetenschapster, Roz de nuchtere zakenvrouw en Charis is meer het zweverige, esoterische type. Het zijn heel verschillende vrouwen die anders in het leven staan en toch gaan ze op dezelfde manier met hun mannen om. Het is alsof het zwakke figuren zijn die tegen zich zelf en de buitenwereld moeten beschermd worden, ze rekenen hen hun daden niet aan. Zenia is de enige slechte die voor alles verantwoordelijk is.
De kinderen van Roz en Charis zijn erg leuk, realistisch, ze zullen niet in dezelfde vallen trappen als hun moeders. Ze hebben er wel wat uit geleerd. Ze houden ook veel van hun respectievelijke moeder en nemen haar niets echt kwalijk.
Tony zegt dat mensen als Zenia niet in je leven komen tenzij je hen er in toelaat. Waarom laten de drie vrouwen Zenia toe in hun leven? Aan welk doel beantwoordt zij voor hen?
Alle drie de vrouwen zijn dienstbaar, ze willen zorgen en een betekenis hebben voor iemand. Ze willen het kwade ten goede keren. En daarom laten ze, zeer naief, Zenia toe in hun leven. Ze willen voor haar zorgen, haar beter maken. Ook na hun negatieve ervaringen met Zenia twijfelen ze toch nog als ze opnieuw in hun leven komt. Er bestaan in de realiteit ook mensen als Zenia en je moet je er tegen wapenen om te voorkomen dat ze je leven binnendringen.
Tony zegt op het einde van het boek dat Zenia moedig is. Vinden jullie dat ook? Voelen jullie sympathie met Zenia?
Zenia is een demagoge, erg doortrapt. Ze weet dat informatie macht is en daarom is ze goed geïnformeerd en gebruikt ze de informatie die ze heeft om haar doel te bereiken. In die zin kan je haar dus wel moedig noemen, zeker als ze nog eens terugkeert en haar spelletje opnieuw wil spelen. Dergelijke mensen zijn ongrijpbaar en je moet ze echt wegbannen.
Je voelt geen sympathie met haar, eerder bewondering omdat ze in staat is mensen een rad voor ogen te draaien en omdat ze nog durft terug te komen wat erg koelbloedig is.
Zenia is een bedriegster. Er zijn uiteraard ook mannelijke bedriegers. Is er een verschil in de manier waarop mannelijke en vrouwelijke bedriegers in de literatuur, film, worden af- of uitgebeeld?
Slechte vrouwen zijn bitches, van vrouwen wordt toch meer verwacht dat ze goed zijn, het goede doen en nastreven. Slechte mannen worden vaker afgebeeld als toch wel sympathieke ritselaars, incarnaties van Robin Hood, te bewonderen avonturiers. Van vrouwen wordt algemeen ook niet aanvaard dat ze hun gezinnen in de steek laten terwijl dat voor een man dan weer wel kan.
Vooraan in het boek staat een citaat van Jessamyn West: "Van een ratelslang die niet bijt leer je niets". Wat is volgens jullie de bedoeling van dit citaat en van de andere twee citaten?
"Van een ratelslang die niet bijt leer je niets": vooral van pijnlijke ervaringen kan je leren, kan je wijzer worden.
"Alleen wat volledig verloren is moet steeds weer genoemd worden: er is een drang het verlorene te noemen tot het terugkeert" (Günter Grass) : Zenia was weg. Ze was bij een bomaanslag om het leven gekomen en toch bleven de drie vrouwen bezig over haar. Ze kwam dan ook terug.
"De illusie is het grootste genot" (Oscar Wilde): de drie vrouwen hadden de illusie dat ze een goede relatie hadden met hun man/vriend. Ze idealiseerden die relatie. Ze hadden de illusie dat ze de mannen nodig hebben om gelukkig te zijn. Ze kunnen wel zelfstandig leven maar emotioneel blijven ze van de mannen afhankelijk.
Wie vermoordde Zenia?
Het is niet duidelijk wie Zenia vermoordde. Het is zelfs niet duidelijk of ze wel vermoord is. Zenia had kanker in een vergevorderd stadium en ze wist dat. Iemand als zij wil niet aftakelen dus een spectaculaire zelfmoord zou bij haar wel kunnen. Ze is gestorven in geheimzinnigheid zoals ook haar leven een mysterie was. De drie vriendinnen wilden haar elk op hun beurt wel doden maar blijkbaar waren ze daar toch niet toe in staat.
Welk cijfer geef je het boek?
Gemiddeld 6,5.
Meer over de schrijfster
Margaret Atwood is een Canadese schrijfster. Ze werd in 1939 in Ottawa geboren. Haar vader was een wetenschapper en het gezin reisde veel rond. Margaret las erg veel en begon al op haar 16e te schrijven. Ze schrijft zowel poëzie als romans met uiteenlopende thema's. Voor haar roman 'De blinde huurmoordenaar' ontving ze in 2000 de Booker Prize.